Pedagogika 015, 2-son Muassis: Nizomiy

Рихсибоев Т., Халимов М. Ўқувчиларнинг фазовий тасаввурини шакллантиришда 
ижодий ўйинлардан фойдаланиш // Педагогик таълим. – Тошкент, 2012. – № 5. – Б. 80-85. 
3
Valiyev A. Markaziy proyeksiyalashda masalalar yechish vositasida talabalarning fazoviy 
tasavvurini rivojlantirish // Pedagogik ta’lim. – Тошкент, 2014. – № 1. – B. 56-61. 
4
Первушина О.Н. Общая психология. – Новосибирск: Научно-учебный центр психологии 
НГУ, 1996. – C.16.

---

PEDAGOGIKA
2015, 2-son
 
 
63 
ayniqsa, “Qirqim va kesimlar” mavzusini o‘qitishda undan samarali foydalanish 
zarur. Ya’ni, detalning ortogonal va aksonometrik proyeksiyalarini bergan holda, 
unda harakatli vaziyatda qirqim berishni AutoCAD dasturi yordamida 360
0
da 
ko‘rsatish hamda uni so‘z orqali tushuntirib berish o‘quvchining tasavvurini 
kengaytiradi. 
Tasavvur xayol uchun asosiy qurilish materialidir. Aslini olganda, xayol 
tasavvurning qayta o‘zgartirilishidan iboratdir, ya’ni ularni fikran qismlarga 
ajratish, birlashtirish, transformatsiya qilish va hokazo. Odamning faoliyatida hal 
qiluvchi rolni erkin xayol, ya’ni faoliyatning maqsadga yo‘naltirilgan erkin 
xayoli o‘ynaydi
1
. 
O‘tkazilgan tadqiqotlarga qaraganda xayol o‘qitish jarayonida rivojlanadi. 
Bu jarayonda muhim vazifalardan biri o‘quvchilarda xayol usullarini 
shakllantirish hisoblanadi. Bunda chizmachilik katta rol o‘ynaydi. Agar 
o‘quvchiga biror detal berilsa va vazifa sifatida unga qanday qirqim turini tatbiq 
qilish qo‘yilsa, maqsadga yo‘naltirilgan erkin xayol qilish jarayoni boshlanadi. 
Yuqoridagi psixologik xususiyatlarni hisobga olib, “Qirqimlar”ni 
o‘rganishda o‘quvchilarning fazoviy tasavvurini rivojlantirish omillari, 
ko‘zlangan ijobiy maqsadga erishish imkoniyatlarini kafolatlashni ta’minlash 
uchun quyidagi metodik tavsiyalar ishlab chiqildi. 
1. Dastlab kesim va qirqimlarning detal chizmasini bajarishda 
qo‘llanilishining maqsad-vazifalari, ularning o‘zaro o‘xshash va tafovutlari tahlil 
qilinishi lozim.
Quyida qirqim va kesimning qiyosiy tahlili bayon qilinadi. 
O‘xshashliklari:
a) har ikkalasida ham buyum kesuvchi tekislik bilan kesiladi;
b) buyumning kesilgan yuzasi standartga muvofiq shtrixlanadi;
c) standartga muvofiq belgilanishi talab qilingan joylarda kesuvchi tekislik 
o‘rni, qarash yo‘nalishi va kesilgan yuza nomi (A-A) ko‘rsatiladi. 
Farqlari:
a) qirqimda kesim yuzasi uning ortida joylashgan detal ko‘rinarli qismlari 
bilan qo‘shib tasvirlanadi, kesimda esa kesilgan yuzaning o‘zigina chizib 
ko‘rsatiladi; 
b) kesimda kesilgan yuza chizma qog‘ozi tekisligida 90
0
ga burib 
tasvirlanadi, qirqimda esa kesilgan yuza biror proyeksiya tekisligiga parallel 
vaziyatda bo‘ladi va unga kuzatuvchi perpendikular vaziyatda qaraydi. Faqat 
og‘ma qirqimda kesuvchi tekislik va unda joylashgan kesim yuzasi 90
0
ga burib 
tasvirlanadi;
1
Нуркова В.В. Общая психология (Том 3, Память). – Москва: Академия, 2006. – С. 318. 

---