Pedagogik texnologiya nazariyasining mohiyati va ustuvor tamoyillari

Pedagogik texnologiyaga berilgan ta’riflar

Texnologiya yunoncha so‘z bo‘lib, «texne» – mahorat, san’at hamda «logos» – ta’limot so‘zlaridan tashkil topgan. Texnologiya tushunchasi – ishlab chiqarish jarayonini tizimli, bir maromda tashkil etish va sifatli mashulot yaratishni nazarda tutadi. Ma’lum mahsulotni olishning tejamli va samarali yo‘l va usullarni ishlab chiqish jarayonini takomillashtirish masalalalarini tadqiq etadi. Ishlab chiqarish texnologiyasi – texnologik jarayon, texnologik operatsiya, texnologik rejim, texnologik xarita kabilardan tashkil topadi.
Chet elda ta’lim texnologiyalari (an aducational technology) tushunchasi keng tarqalgan. Chet el pedagogikasida ta’lim va tarbiya tushunchalari sintezlangan bo‘lib, yagona «ta’lim» degan nom bilan ataladi, ya’ni ta’lim texnologiyalari deganda o‘quv texnologiyalari va tarbiya texnologiyalari majmui tushuniladi. Ammo biz pedagogika fanida ta’lim va tarbiya tushunchalarini alohida izohlaymiz va pedagogika fanining ajralmas qismlari sifatida talqin etamiz. Shunga ko‘ra «ta’lim texnologiyalari» tushunchasini bizda mazmunidan kelib chiqqan holda tarjima qilib, «pedagogik texnologiyalar» deb nomlash o‘rinli deb topilgan. «Pedagogik texnologiyalar» tushunchasiga bir qancha ta’riflar berilgan:
1. Pedagogik texnologiya – bu bilim berish va uni egallashda texnika va inson resurslarini o‘zaro uzviy bog‘liq holda ko‘rib, butun ta’lim jarayonini loyihalashda va amalda qo‘llashda majmuali yondashuv usulidan foydalanishdir (YUNESKO).
2. Texnologiya – ishlov berish, ahvolni o‘zgartirish san’ati, mahorati, qobiliyati, metodlar yig‘indisi (V.M.Shepel).
3. Pedagogik texnologiya – o‘qitishning, ta’limning shakllari, metodlari, usullari, yo‘llari, tarbiyaviy vositalarning maxsus yig‘indisi va joylashuvini belgilovchi psixologik tartiblar majmuasi. U pedagogik jarayonning tashkiliy, uslubiy vositalaridan iborat ( B.T.Lixachyov).
4. Pedagogik texnologiya – ta’lim beruvchi mahoratiga bog‘liq bo‘lmagan holda pedagogik muvaffaqiyatni kafolatlay oladigan, ta’lim oluvchi shaxsini shakllantirish jarayonining loyihasidir (V.P.Bespalko).
5. Pedagogik texnologiya – ta’limning rejalashtiriladigan natijalarga erishish jarayoni tafsiloti (I.P.Volkov).
6. Ta’lim texnologiyasi – didaktik tizimning tarkibiy jarayonli qismi (M.Choshanov).
7. Pedagogik texnologiya – o‘quv jarayonining ta’lim oluvchilar va ta’lim beruvchilar uchun so‘zsiz qulay sharoitlar ta’minlashni loyihalash, tahlil qilish va o‘tkazish bo‘yicha hamma detallari o‘ylab chiqilgan birgalikdagi pedagogik faoliyat modeli (V.M.Monaxov).
8. Pedagogik texnologiya – pedagogik maqsadlarga erishish uchun foydalaniladigan barcha shaxsiy, instrumentli va metodologik vositalarning tizimli yig‘indisini va amal qilish tartibini bildiradi (M.V.Klarin).
9. Pedagogik texnologiya bu – so‘zsiz rioya qilish eng yuqori natijani kafolatlaydigan ko‘rsatmalar emas, balki qonuniyatlar bo‘lib, ularning amaliy ahamiyatidan iborat (V.YU.Pityukov).
10. Pedagogik texnologiya – bu tizimli fikr yuritish usulini pedagogikaga singdirish, boshqacha qilib aytganda, pedagogik jarayonni muayyan bir tizimga keltirishdir (Sakomoto).
11. Pedagogik texnologiyaning mohiyati didaktik maqsad, talab etilgan o‘zlashtirish darajasiga erishishdan iborat bo‘lib, uni tatbiq etishni hisobga olgan holda ta’lim jarayonini ilgaridan loyihalashtirishda namoyon bo‘ladi (U.Nishonaliyev).
12. Pedagogik texnologiya – bu o‘qituvchi (tarbiyachi)ning o‘qitish (tarbiya) vositalari yordamida o‘quvchi (talaba)larga muayyan sharoit va ketma-ketlikda ta’sir ko‘rsatish va bu faoliyat mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarini shakllantirish jarayonidir (N.Saydaxmedov).
13. Pedagogik texnologiya – vaqt taqsimotiga muvofiq dasturlanib, ilmiy jihatdan asoslangan, hamda kutilgan natijaga erishishni ta’minlovchi pedagogik jarayonning barcha bosqich va qismlarining vazifalari aniq belgilangan tizim (O‘.Tolipov).
14. Pedagogik texnologiya – bu jamiyat ehtiyojidan kelib chiqib, shaxsning oldindan belgilangan ijtimoiy sifatlarini samarali shakllantiruvchi va aniq maqsadga yo‘naltirilgan o‘quv jarayonini tizim sifatida qarab, uni tashkil etuvchilar, ya’ni o‘qituvchi (pedagog)ning o‘qitish vositalari yordamida tahsil oluvchilarga ma’lum bir sharoitda muayyan ketma-ketlikda ko‘rsatgan ta’sirini va ta’lim natijasini nazorat jarayonida baholab beruvchi texnologiyalashgan ta’limiy tadbirdir (B.Ziyomuxamedov).
15. Pedagogik texnologiya bu – ob’ektiv, moddiy jarayon. Agar biz o‘quv-tarbiya jarayonidan uning ob’ektiv, moddiy (substansiyalik) jihatini ajrata olsak, shunda biz texnologiyaga, eng kamida uning tafsilotiga ega bo‘lamiz (V.K.D’yachenko).
16. Pedagogik texnologiya – bu o‘qitishga o‘ziga xos yangicha (innovatsion) yondashuvdir. U pedagogikadagi ijtimoiy-muhandislik tafakkurining ifodalanishi, texnokratik ilmiy ongning pedagogika sohasiga ko‘chirilgan tasviri, ta’lim jarayonining muayyan standartlashuvi hisoblanadi (B.L.Farberman).
17. Pedagogik texnologiya – turli mualliflar (manbalar)ning barcha ta’riflari mazmunini o‘zida mujassam etuvchi umumlashtirishdan iborat (G.K.Selevko).
18. Pedagogik texnologiya – barkamol insonni shakllantirish faoliyati (J.Yo‘ldoshev).
Yuqorida keltirilgan ayrim ta’riflarning o‘zaro har xilligidan ko‘rinadiki, pedagogik texnologiya tushunchasi ko‘p qirrali bo‘lib, unga pedagogik, psixologik, didaktik, tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik va boshqa nuqtai nazarlardan yondashish mumkin.
Pedagogik texnologiya ta’riflariga bo‘lgan turli yondashuvlar shuni ko‘rsatadiki, haqiqatdan ham o‘qitish texnologiyalari fan va ishlab chiqarish hamda ta’lim-tarbiya jarayonlari oralig‘idan o‘rin oladi, u o‘qitishning didaktika nazariyasi va amaliyoti bilan chambarchas bog‘langan. Pedagogik texnologiya o‘quv faoliyatini boshqarish jarayonini loyihalash va konstruksiyalash funksiyalarini o‘zida qamrab oladi.
Pedagogik texnologiya ijtimoiy hodisa sifatida ta’lim-tarbiya masalalari bilan bog‘liq motivlar: ehtiyoj, talab, manfaat, qiziqish, maqsadlardan kelib chiqadi va ularni amalga oshirish uchun xizmat qiladi. Shu bilan birga xuddi shunday motivlar har bir shaxsda, oilada ham mavjud. Jamiyat har bir a’zosining ta’lim-tarbiya darajasi ortib borishi shu jamiyat va davlatning rivojlanishidagi eng asosiy shartlardan hisoblanadi.
Pedagogik texnologiya (PT) nazariy fan sifatida pedagogika fanining alohida yo‘nalishini tashkil qiladi. O‘z maqsadi, vazifalari, muammolari, metodologiyasi va boshqa nazariy asoslariga ega. O‘z muammolarini hal etishda boshqa ko‘p fanlar bilan bog‘liqliklarga ega.