Pedagogik tadqiqotlarning mazmuni va

2-rasm. Pedagogik fanlar va pedagogic amaliyot o’zaro aloqadorligining 
funktsional-tuzilmali modeli 
 
 
Pedagogika 
nazariyasi. 
Pedagogik 
qonuniyatlar.
A.A.Ivin, 
A.L.Nikiforovlarning qayd etishicha, “nazariya voqelikning ma’lum sohasidagi 
qonuniyatlar va aloqalar haqida yaxlit tasavvurni hosil qiluvchi, ilmiy bilimni tashkil 
etuvchi eng rivojlangan shaklidir”. Nazariyaning komponentlari: nazariy dastlabki 
asoslar (fundamental toifalar, tushunchalar, qonunlar, qonuniyatlar, tamoyillar); 
nazariyaning ideallashtirilgan obyekti o‘rganilayotgan soha obyektlarining 
xususiyat va aloqalarining mavhum modeli sifatida; nazariya mantiqi isbotlarning 
ko‘pligi sifatida. Nazariyaning asosiy vazifalari: tushuncha – kategorial apparat 
vositasila voqelikni tasvirlash; dalillar asosida yotgan muhim aloqadorliklar tizimini 
ochish (genetik, ierarxik, funksional va h.k.); kontekst dinamikasini hisobga olgan 
holda obyektlarning holatini prognozlashtirish. Pedagogikada ta’lim nazariyasini 
ancha chuqur o‘rganilgan. Voqelikning biror sohasining nazariyasini belgilash – 
mazkur sohaning butun xilma-xilligi yorqin namoyon bo‘ladigan asosiy 
munosabatlarni izlab topishdir. V.V.Krayevskiy didaktikaning obyekti bilan 
bog‘liqlikda ta’lim strukturasida ikki ahamiyatli munosabatni ajratadi: 
o‘qitish va 
o‘qishning birligi; ta’limning mazmunli va protsessual jihatlarining birligi.
V.V.Serikovning qayd etishicha, ushbu ikki munosabatdan (“o‘qitish – o‘qish”, 
“mazmun – metod”) madaniyatning maxsus hodisasi sifatida ta’limning barcha 
tavsifini ajratib ko‘rsatish mumkin. Ta’limning mazkur mohiyatli xususiyatlarini 
ta’riflash uning nazariy modelining mohiyatini tashkil etadi. Bunday tavsifiy-
nazariy modelni tuzish navbatdagi – normativ (me’yoriy) modelga o‘tish imkonini 

---

beradi. Nazariy modelga yaxlit pedagogik jarayon nazariyasi (S.Rajabov, 
V.A.Slastiyoninlarning ilmiy maktabi), shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim nazariyasi 
(V.V.Serikov, N.N.Azizxodjaeva), ta’lim mohiyatining madaniy-insonparvar 
yo‘naltirilganligi (I.YA.Lerner, V.V.Krayevskiy) kabilarni kiritish mumkin.