Педагогик инновациялар, касб-ҳунар таълими бошқарув ҳамда педагог кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш институти

Диагностик	Баҳолаш 5 баллик тизимда олиб борилади ва имтиҳон олинади
Таълим сифати мониторингини ташкил этиш учун турли диагностик усуллардан фойдаланилади. Талабанинг ўқув фаолияти натижалари унинг ҳақиқий билиш имкониятлари ва дастлабки билим даражасини ҳисобга олган ҳолда баҳоланади. Диагностик маълумотлар ўқув фаолиятини ростлаш учун ишлатилади.
Психологик	Ўқитувчи ўқувчиларнинг хусусиятларини ўрганиш даражаси билан боғлаш мотивациясига эга эмас. Илғор ўқувчиларнинг психологик хусусиятларини ҳисобга олмайди.	Ўқитувчи-ўқувчи муносабатлари тизимида ўзаро таъсир, адаптив таъсирларга эътибор қаратилган. Ўқитувчи касбий тайёргарликни талаба психикаси ривожланишининг объектив ва субъектив психологик ва биологик қонуниятларига асосланган ҳолда амалга оширади.

Бўлажак МТТ тарбиячиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш учун қуйидаги педагогик шарт-шароитларни муҳим деб ҳисоблаймиз:

• 
  методик компонентларнинг шаклланишини кузатиш орқали ўқувчиларнинг методик маданиятини шакллантириш;
  
• 
  ўқувчиларнинг инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёргарлигини педагогик бошқариш;
  
• 
  ўқувчилар томонидан таълим технологияларини ривожлантириш асосларини ўрганиш дастурини ўзлаштириш жараёнида алоҳида иш шаклларининг улушини ошириш;
  
• 
  педагогика коллежи ўқитувчиларининг илмий, услубий ва дидактик таъминоти, ўқувчиларни инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлик даражасини оширишга ёрдам беради.
  

Диссертациянинг иккинчи “Педагогика коллежи ўқувчиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш методикаси” номли бобида касбий таълим бўлажак ўқитувчиларни инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлашни моделлаштириш йўллари аниқланган.
Педагогика коллежларида тизимли таълим моделларини шакллантириш тамойиллари мажмуини белгиловчи ўқув жараёнининг асосий сифатий ўзига хослиги шундаки, бу жараён мақсадга йўналтирилган тизим шаклида пайдо бўлади. Шунинг учун бу тизимда ўзаро таъсирларнинг мумкин бўлган турларининг бутун рўйхатини кузатиш анча қийин, чунки уларнинг табиати кўпроқ унда иштирок этувчи шахсларнинг сифат жиҳатдан хилма-хиллигига боғлиқ. Шунинг учун бўлажак МТТ тарбиячиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлашни моделлаштириш жараёнида кузатиш, аналогия, таҳлил қилиш, синтез қилиш, абстракция кабилардан фойдаландик.
Таълим-тарбия жараёнининг тизими, яхлитлиги ва кўптомонламалиги ҳақида юқорида баён этилган умумий ғояларга мувофиқ бўлажак МТТ тарбиячиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш моделида бир қатор компонентларни киритдик (1-расмга қаранг).
Таҳлилий-мақсадли компонент.Мақсаднинг белгиланиши ҳар қандай фаолиятнинг, шу жумладан, таълим ва касбий фаолиятнинг бошланғич нуқтасидир.
Мақсадни таълим жараёнини ташкил этишни бошлаётган ўқитувчилар томонидан ҳал қилинадиган етакчи, асосий вазифа сифатида белгилаш уларни ўқитиш натижасида қўлга киритмоқчи бўлган нарсалар ҳақида аниқ тасаввур ҳосил қилиш имконини беради.
Мақсаднинг дидактик функцияси жуда хилма-хил бўлиб, унинг энг муҳим вазифаси-тизимни шакллантирувчи вазифадир. Мақсад бошқа барча компонентларни бир бутунга бирлаштирувчи асосий компонент бўлган ажралмас органик тизимдир.
Мақсад ўқитувчининг ўқувчилар билан биргаликдаги фаолиятни ташкил этиш йўлларини, муайян дарс доирасида ҳам, фойдаланиладиган таълим технологияси доирасида ҳам зарур бўлган аниқ методик воситаларни танлаш ҳисобланади.
Тадқиқотимиз доирасида бўлажак МТТ тарбиячиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлашнинг мақсади педагогик касбнинг гуманистик қадриятларига мувофиқ таълим жараёнининг технологик ва методик мазмунини амалга оширишнинг субъектив, ижтимоий аҳамиятга эга бўлган усулини таъминловчи методик маданиятни шакллантиришни аниқлашдан иборат.
Инновацион таълим технологияларидан фойдаланиш учун бўлажак МТТ тарбиячиларини касбий фаолиятга тайёрлашнинг биз томонимиздан ишлаб чиқилган моделининг навбатдаги компоненти лойиҳали-мазмунли компонентидир.
Унинг тавсифи таълим мазмунининг муҳим хусусиятларини аниқлашнинг асосий ёндашувларини излашдан бошланади.
Билимга йўналтирилган ёндашув таълим мазмунини тизимлаштирилган билимлар, кўникмалар, қарашлар ва эътиқодлар мажмуи, шунингдек, ўқув фаолияти натижасида эришилган ўқувчининг билиш қобилияти ва амалий тайёргарлигининг маълум даражада ривожланганлиги кўринишида белгилайди. Бундай ёндашув билан билимлар тизими мазмуннинг марказида бўлиб, таълим жараёнининг мутлақ қиймати вазифасини бажаради ва ўқувчининг шахсини мустаҳкамлайди.
Шахсга йўналтирилган ёндашув инсондан бегоналашган билимларга эмас, балки шахснинг ўзига қаратилган. Бундай ёндашув шахснинг таълимий, маънавий, маданий ва ҳаётий эҳтиёжларини қондириш мақсадида таълим мазмунини танлаш эркинлигини таъминлайди; ривожланаётган шахсга инсонпарварлик муносабати, унинг индивидуаллигини шакллантириш ва маданий-маърифий маконда ўз-ўзини англаш имкониятларини таъминлайди.
Юқоридагиларни ҳисобга олган ҳолда, ўқув моделининг мазмун компоненти бўлажак мутахассиснинг шахсий салоҳиятини ривожлантиришни таъминлаши, ўқувчининг ўзини, унинг мотивлари, мақсадлари, индивидуал психологик хусусиятларини ўқув марказига қўйиши керак. Бунинг учун шаклланаётган мутахассис ҳақида унинг моделида акс этган умумий тасаввур керак.
Профессионал таълим ўқувчиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш моделининг мазмун компонентининг моҳиятини белгиловчи умумий хусусият унинг шахсга қаратилганлигидир. Ўзига хос хусусиятлар сифатида шахс тушунчасининг ўзи ўзига хос хусусиятларини ҳам, шу модел доирасида унинг алоҳида компонентлари ва жиҳатларига урғу беришни ҳам кўриб чиқишимиз мумкин.
Таълим мазмунини тўрт компонентли тузилма шаклида белгиловчи замонавий дидактик назарияларга асосланиб, педагогик жиҳатдан мослаштирилган билимлар тизими, фаолият усуллари ва эмоционал-қадриятли муносабатлар сифатида ўзлаштирилиши бўлажак профессионал таълим ўқувчиларининг методик маданиятни ривожлантиришни таъминлайди деб хулоса қилишимиз мумкин. 1) билим, 2) фаолият, 3) ижодий фаолият, 4) ҳиссий ва қадриятли муносабатлар касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида бўлажак МТТ тарбиячиларининг методик маданиятини шакллантириш билан боғлиқ вазифалар педагогик фаолият шакли сифатида жалб қилинган хусусий қобилиятларни ривожлантириш билан чекланмайди. Услубий цикл мавзуларининг мазмуни таълим жараёнининг терминология, тушунчалар, кўникмалар билан тўйинмаслиги эмас, балки махсус ҳис-туйғулар билан тўлдирилмаслиги керак. Ижодий вазифаларни биргаликда ҳал қилиш, лойиҳаларни бажариш ва бошқалар жараёнида ўзида ва бошқаларда (ўқувчиларда) кашф этиши керак.
Шу билан бирга, биз илгари таълимни индивидуаллаштириш шартларидан бири сифатида аниқладик, бу эса педагог кадрларни касбий фаолиятга тайёрлаш мазмунини танлашда ҳам ўз аксини топмоқда. Биринчидан, ҳар бир инсон шахсини, унинг дунёқарашини шакллантиришда омил сифатида нимага эҳтиёж сезса, иккинчи томондан, бўлажак мутахассислар томонидан муайян касбий фаолият соҳасида талаб қилинадиган шундай мазмунни таъминлаши зарур.
Ушбу тамойилларга касбий таълим фанларининг мазмунини вертикал ва горизонтал интеграциясининг бирлигини ҳам қўшиш мумкин:
- вертикал интеграция бўлажак МТТ тарбиячисининг касбий таълимнинг турли босқичлари ва даражалари ўртасидаги узвийликни таъминлашга қаратилган: умумий, техник ва педагогик таълим уйғунлиги;
- горизонтал интеграция "мазмун-восита-усуллар" тарзида амалга оширилган турли матнлар ва контекстлар билан таълим тизимини очиқ, мослашувчан қилади.
Педагогика коллежи ўқувчиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш моделининг учинчи компоненти – фаолиятли-жараёний-ўқув фаолияти ва педагогик мулоқотни ташкил этиш усуллари, шакллари мажмуини ўз ичига олади.
Бу компонентнинг марказида ўқитувчининг фаолияти ва ўқувчининг фаолияти бўлиб, улар биргаликда ўқув материалининг аниқ мазмуни асосида таълим жараёни доирасида фаолият кўрсатади ва ривожланади.
Бўлажак МТТ тарбиячиларини инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб касбий фаолиятга тайёрлаш моделининг навбатдаги таркибий қисми рефлексив-баҳоловчи компонентдир.
Рефлексив-баҳоловчи фаолият инсон фаолиятининг инсон билан бир вақтда пайдо бўлган ва унинг ривожланиши учун муҳим аҳамиятга эга бўлган махсус, доимо ривожланиб борувчи шаклидир.
Баҳолаш фаолиятининг ўзи инсоннинг атроф-муҳит билан фаол ўзаро таъсири шаклида белгиланади, унинг бир жинсли бўлмаган муҳим қадриятларининг мавжудлиги ёки йўқлиги, шунингдек, бу қадриятлардан инсон учун енг муҳим бўлган нарсаларни танлаш жараёнига аниқлаштиришга қаратилган.
"Баҳолаш фаолияти" тушунчаси асосан Э.В.Иленков томонидан ўз ҳаракатларини тушуниш, улар ҳақида фикр юритиш шаклида белгиланган "рефлексив" атамасини ўз ичига олади.
Тафаккурнинг семантик майдони ўзига хос когнитив ҳаракат сифатида инсоннинг билимини, билимининг асосини ойдинлаштириш, маълум билим ёки ғояларнинг қай даражада ривожланганлигини топиш жараёнини акс этади. Тафаккур ҳамиша инсон табиатига, шунингдек, унинг онги, тафаккури, хотираси кабиларга органик равишда хосдир.
Рефлектор жараёнларнинг тизимни шакллантирувчи асоси унинг ҳар қандай зўравон ташқи таъсирга қарши тура олиш қобилияти, инсон онгини манипуляция қилишга уриниш, шунингдек, мустақилликка интилишдир. Айниқса, касбий тафаккур муҳим аҳамиятга ега бўлиб, унинг асосий элементларидан бири-ишдаги муваффақият учун инсон янги билим олиши, янги тажриба эгаллаши ва олға интилиши, ривожланишнинг оптимал йўлларини танлаши кераклигини англашдир. Касбий тафаккур кўп жиҳатдан касбий фаолиятнинг ўзига хос муҳитида мутахассислар касбий фаолиятининг мазмуни ва шароитидан келиб чиққан ҳолда тартибга солинади.
Инновацион таълим технологияларини ўзлаштириш жараёнида бўлажак МТТ тарбиячиларининг баҳоловчи ва рефлексив қобилиятларини ривожлантиришга кўмаклашиш:
- ўқувчиларнинг ўқитувчи ва бошқа ўқувчилар билан конструктив мулоқот ўрнатишга қаратилиши, бошқаларнинг фикрларидан қатъий назар ўз ёндашувини ҳимоя қила олиши, рақиб томонидан асосли қарама-қарши далилларни тақдим этишда унинг ёндашувини тан олиши;
- ўқувчиларнинг ўз натижаларини ўқитувчи томонидан белгиланган стандартлар билан таққослаш асосида турли ўқув-касбий кўникма ва сифатларни шакллантиришнинг ўз-ўзини ташхислашга қаратилиши;
- ўқувчиларнинг янги маълумотларга очиқлиги, вазифаларни ҳал этишнинг ностандарт усулларига тайёрлиги;
- ўқувчиларнинг кириш маълумотларини текшириш, ҳар томонлама таҳлил қилиш ва тушунишга, бевосита идрок этиш мумкин бўлмаган, чуқур теран таҳлил қилишни талаб этадиган турли ҳодисаларнинг ўзига хос хусусиятларини ва сабабларини аниқлашга еътибор қаратишлари.
Таълим жараёнида рефлексив усуллардан фойдаланиш ўқитувчи ва ўқувчиларнинг субъект-субъект муносабатларининг ўзига хос характерини ривожлантиришга ёрдам беради:
- ўқувчини мавзу сифатида ёритиш, уни бутун таълим жараёнининг асосий қиймати сифатида эътироф етиш, унинг маданий дунёсини эътироф етиш;
- ўқув жараёни субъектлари ўртасидаги муносабатлар турини ўзгартириш, ҳамкорликка ўтиш, ўзаро ёрдам;
- ижтимоий ривожланган ва ижтимоий аҳамиятга эга бўлган тажриба билан мувофиқлаштириш орқали ўқувларнинг субъектив тажрибасини аниқлаш ва қуриш;
- ўқувчининг шахсий вазифаларини фаоллаштириш;
- объектив дунё ва уни ўзгартириш маданиятини билган ўқувчиларнинг фаол ҳаракатлари маконини қуриш.
Инновацион таълим технологияларидан фойдаланиб бўлажак МТТ тарбиячиларини касбий фаолиятга тайёрлаш модели қуйидаги компонентларни ўз ичига олади: таҳлилий-мақсадли компонент (таълим ҳолатини таҳлил қилиш ва таълим мақсадини белгилаш), лойиҳали-мазмунли (таълим мазмунини қуришнинг етакчи ёндашувлари ва тамойилларини шакллантириш), фаолиятли-жараёний (ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятини ташкил этиш шакллари), рефлексив-баҳоловчи (методик маданиятини мониторинг қилиш методлари, фаол инновацион таълим технологияларини ўрганиш ва ривожлантириш).
Инновацион таълим бу –шундай иннавацион таълим технологиялари дастурларики унда тарбиячи иннавацион фаолият натижаси бўлиб ўқитилаётганлар иннавацион ғояларни яратувчи (генерациа) ҳисобланади.
Тарбиячи болаларга иннавацион усуллардан фойдаланиб, таълим ва тарбия беришни тўлдириши зарур.
Иннавацион технологиялардан фойдаланишда тарбиячига қуйидаги билимларни билиш тақазо этилади.
- АКТ бўйича билим, кўникма ва малакага эга бўлиш:
- ЯПТ(янги педагогик технология) бўйича хорижий тажрибалардан бохабар бўлиши;
- Таълим жараёнини ташкил этишда дидактик ўйинлардан, интерфаол усуллардан фойдаланиш маҳорати;
- Илғор педагогик технология бўйича билимларни ўзлаштириб бориш;
- Таълим ва тарбия жараёнида ҳаракатли ўйинлардан унимли фойдалана билиши;
- Ўз устида тинмай ишлаши, соҳага оид янгиликларни кузатиб бориши ва бошқалар.
Тарбиячи иннавацион технологияларга асосланиб таълим ва тарбия берар экан, турли техник воситалардан хам фойдаланиши мумкин. Тарбиячининг фаолиятида инновациялар қанчалик кўб бўлса мазмун шунчалик ошади. Таълимда иннавацион ҳақидаги тасаввурлар барқарор ва мукаммал шаклга эга эмаслигини ҳам эътироф этиш керак. Ҳар бир тарбиячи таълим ва тарбияга индивидуал тарзда янгилик киритиши мумкин.
Тадқиқот жараёнида педагог-тарбиячини инновацион фаолиятга тайёрлашда “Инновацион таълим технологиялари ва методлари” ўқув фани мавзулар бўйича назарий машғулот, кичик гурухларда ишлаш, хулосалашПОПС-формула,КАЙДЗЕН-ТЕХНОЛОГИЯси асосида ўқитишнинг машғулот ишланмалари келтирилган.
ПОПС формуласидан ўрганилган мавзуни мустаҳкамлаш, уй вазифаларини текшириш учун фойдаланилади.
KAIZEN технологиясидан ўқув жараёнида фойдаланиш мумкин И.P.Гончарова, О.Н.Гончаров ижодкорлиги инсоннинг ўз-ўзини ривожлантириш ва ўз-ўзини англаш Kaizen тизимига ўтишининг самарали воситасидир (Японча сўзлардан: Кай - change ва зен - гоод) ҳар бир иш жойида доимий равишда такомиллаштиришга интилишни назарда тутади.
“Кичик гуруҳларда ишлаш” методи таълим олувчиларни фаоллаштириш мақсадида уларни кичик гуруҳларга ажратган ҳолда ўқув материалини ўрганиш ёки берилган топшириқни бажаришга қаратилган ижодий иш.
Ушбу метод қўлланилганда таълим олувчи кичик гуруҳларда ишлаб, машғулотда фаол иштирок этиш ҳуқуқига, бошловчи ролида бўлишга, бир-биридан ўрганишга ва турли нуқтаи-назарларни қадрлаш имконига эга бўлади.
“Кичик гуруҳларда ишлаш” методи қўлланилганда таълим берувчи бошқа интерфаол методларга қараганда вақтни тежаш имкониятига эга бўлади. Чунки таълим берувчи бир вақтнинг ўзида барча таълим олувчиларни мавзуга жалб эта олади ва баҳолай олади.