P/cv ni kleman-dezorm metodi bilan aniqlash o’zlashtirish uchun savollar

15 -MASHG’ULOT
L A B O R A T O R I YA I S H I
Solenoid magnit maydonini o’rganish. (G’altakning induktivligini aniqlash)
NAZARIY SAVOLLAR.

1. 
   Nima sababdan transformator g’altagini qarshiligi o’zgarmas tok uchun kichik, o’zgaruvchan tok uchun esa katta bo’ladi?
   
2. 
   Nima sababdan g’altakka temir o’zak kiritilganda uning induktivligi ortadi?
   
3. 
   O’zindukciya hodisasini tushuntiring?
   
4. 
   O’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonuni formulasini tushuntiring?
   

5. O’zgaruvchan tok chastotasi ortganda nima sababdan induktiv qarshilik ortadi?

Javoblar:

1. 
   Ma’lumki tokli o’tkazgich atrofida magnit maydon hosil bo’ladi. Kuchliroq magnit maydon hosil qilish uchun bir necha sim o’ramlardan iborat g’altakdan foydalaniladi. O’ramlardan tok o’tganda g’altak ichida va uning atrfida magnit maydon hosil bo’ladi. G’altakning ichidagi magnit maydon tashqaridagiga qaraganda ancha kuchli bo’ladi, chunki g’altak ichida magnit indukciya chiziqlari zich joylashgan.
   
2. 
   Induktivlik faqatgina konturni xarakterlovchi kattalik bo’lib, uning magnit maydonni vujudga keltira olish qobiliyatini ko’rsatadi va konturdan oquvchi tok kuchiga mutlaqo bog’liq emas. Induktivlik faqat konturning geometrik shakli, o’lchamlari va unga kiritilgan moddaning magnit sindiruvchanligiga bog’liqdir.Shuning uchun ham temir o’zakning magnit sindiruchanligi katta bo’lganligidan temir o’zak kiritilganda induktivlik ortadi.
   
3. 
   Oʻzinduksiya — elektr zanjiridagi tok kuchining oʻzgarishi natijasida bu zanjirda elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil boʻlishi. Zanjirda tok oʻzgarganida shu zanjir konturi bilan cheklangan yuzada magnit induksiya oqimi ham oʻzgaradi, natijada unda Oʻzinduksiya e.yu.k. hosil boʻladi. Uning yoʻnalishi Lens qoidasi bilan aniqlanadi. Oʻzinduksiya hodisasi elektrotexnika va radiotexnikada muhim ahamiyatga ega. Masalan, induktivlik gʻaltagiga ketmaket ulangan kondensator o’zinduksiya tufayli oʻz-oʻzidan qayta zaryadlanadi, natijada konturda elektromagnit tebranishlar paydo boʻladi.
   
4. 
   R – aktiv qarshilikdan va L induktiv g’altakdan tashkil topgan o’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonuni quyidagicha yoziladi:
   

I_m= (1) (1)ni maxrajidagi ifoda
Z= (2) ko’rilayotgan zanjirning qarshiligi.
Bu yerda R_L L kattalik esa induktiv g’altak o’rnida C – sig’imli kondensator ulansa, u holda tok kuchi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
I I_msin(t ) (3)
Bu holda tok kuchi kuchlanishdan faza jihatidan oldinga ketadi.Bu kondensatordagi kuchlanish undagi zaryadlar bilan aniqlanadi,zaryadning kattaligi esa kondensatordan oldinroq oqib o’tgan tok bilan aniqlanadi.
R_c sig’imli qarshilikdan iborat bo’lgan o’zgaruvchan tok zanjiri uchun Om qonuni quyidagi ko’rinishda bo’ladi: (4)
Bunday zanjirning qarshiligi Z= (5) bilan ifodalanadi va R_c= kattalik sig’im qarshilik deyiladi.
Nihoyat, uchala g’altakni R₀, L, C ketma-ket ulangan o’zgaruvchan tok zanjirida vujudga keladigan tok : I I_msin(t ) ko’rinishida bo’ladi.
Bu holda oz’garuvchan tok zanjiri uchun Om qonunining ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:
(6) Z= (7)elektr zanjirining to’la qarshiligi.
5.
Induktivlik va sig‘imga ega bo‘lmagan aktiv qarshilikni biror zanjirda sodir bo‘ladigan xodisani kurib chikaylik
Agar zanjirning o‘zgarmas tokdagi qarshiligi R₁ ga teng bo‘lsa, shu zanjirdan o‘zgaruvchan tok utganda uning qarshiligi ortadi va qiymati biror R ga teng bo‘ladi. Tajriba o‘zgaruvchan tok chastotasi ortishi bilan zanjirning qarshiligi ortishini ko‘rsatadi. Shuning uchun o‘tkazgichning o‘zgarmas tokdagi omik qarshilik deb ataluvchi qarshiligidan fark qilishi uchun o‘sha o‘tkazgichning o‘zgaruvchan tokdagi qarshiligi aktiv qarshilik deb ataladi. Modomiki o‘tkazgichning aktiv qarshiligi tokning chastotasi ortishi bilan ko‘paysa unda asosan sirt effekti tufayli hosil buluvchi bu xodisa yukori chastotalarda ayniksa ayniksa muxim ahamiyatga ega bo‘ladi.
Bu toklar o‘tkazgichning sirtida birlamchi tok yo‘nalishida o‘tkazgichning ukida esa birlamchi tokka teskari yunalishda utadi.
Natijada o‘tkazgichning ichida tok zaiflashadi sirtida esa kuchayadi . Aktiv qarshilikdan o‘zgaruvchan tok utganda o‘tkazgich ukining yakinida tokning zichligi deyarli nolga teng bo‘ladi hamma tok o‘tkazgichning sirtida utadi.