Payvandlash jihozlari

5.8-rasm. Payvandlash transformatorlarini parallel ulash:
A, B, C — o’zgaruvchan tok tarmog’ining fazalari, T1, T2 — payvandlash
transformatorlari, Dr1, Dr—drossellar, BA — biriktirgich-ajratgich, IH1,
I,_l2—har qaysi transformator uchun nominal toklar, INP parallel ulashda
nominal tok. UH — parallel ulashda nominal kuchlanish.
Biriktirgich-ajratgich BA ajratilganida T1 va T2 transformator- larning birlamchi chulg‘amlari tarmoqqa alohida-alohida ulana- di va ularning rejimi oldindan sozlab olinadi. So‘ngra, biriktir- gich-ajratgich BA ni tutashtirib transformatorlar parallel ishlashga ulanadi. Transformatorlar bitta korpusli qilib tayyorlangan bo‘lsa, klemmalar (a) o‘zaro bevosita ulanadi.
Tarmoqqa parallel ulaganda payvandlash zanjiridagi kuchla- nish bitta payvandlash transformatorining ikkilamchi kuchlan- ishga, tok esa har qaysi transformatordan o‘tadigan toklar yig‘in- disiga teng bo‘ladi.
Payvandlash transformatorlariga xizmat ko‘rsatish. Payvand- lash toki mazkur transformator va rostlagich hisoblangan eng katta tokdan ortiq bo‘lmasligi lozim. Transformator bilan rost- lagichdagi qisqichlar yaxshilab tortib mahkamlanishi va puxta elektr kontakt hosil qilishi kerak. Transformatorning ishqalanuv- chi barcha qismlari vaqt-vaqtida (6 oyda bir marta) maxsus moy bilan moylanishi zarur. Transformatorning normal sovishi uchun hamda g‘altaklarni g‘ilof va yerga ulanish oldini olish maqsadi- da g‘ilofning pachoqlangan joylari to‘g‘rilanadi. G‘ilofsiz va yer- ga ulanmagan transformatorni ishlatish man etiladi. Payvandchi transformator birlamchi zanjirining tok o‘tadigan metall qismlari- ga tegmasligi kerak.
Avariyaga olib kelishi mumkin bo‘lgan mayda nuqsonlarni o‘z vaqtida tuzatish uchun transformatorlarni vaqt-vaqti bilan ko‘zdan kechirib turish zarur.
Transformatorlarni ishlatish jarayonida quyidagi asosiy nuqsonlar vujudga keladi:

1. 
   Chulg‘am o‘ramlarining qisqa tutashishi. Qizishi, izolat- siyani kuyishi va chulg‘amning qisman erishi ana shundan dalolat beradi. Agar chulg‘am uzilmagan va transformatorning birlamchi chulg‘ami qisqa tutashgan bo‘lsa, bu holda transform- ator juda qattiq guvillaydi, salt yurish toki ko‘p sarf bo‘ladi va qiziydi. Nuqsonni tuzatish uchun transformatorni tarmoqdan ayirish, qismlarga ajratish va qisqa tutashgan joyni tuzatish yoki chulg‘amni qaytadan o‘rash kerak.
   
2. 
   Ulangan yerlari yomon kontaktlashadi va natijada trans- formator qiziydi. Buni darhol bartaraf qilish kerak. Buning uchun transformator yoki rostlagich tarmoqdan ayiriladi; qizib turgan qismi qismlarga ajratiladi, tutash yuzalar bir-biriga zich moslana- di va qisqich boltlari oxirigacha burab tortiladi.
   
3. 
   Izolatsiyalarning shikastlanishi natijasida o‘zak yoki u mah- kamlanadigan shpilkalar va boshqa qismlarni o‘ta qizishi. Trans- formatorni qismlarga ajratib shikastlangan izolatsiyani yangilash zarur.
   
4. 
   Vintli privodning bo‘shashib qolishi natijasida o‘zakni qattiq guvillashi. Mahkamlash shpilkalarini burab taranglash zarur.
   

5.3. Payvandlash to‘g‘rilagichlari
Payvandlash to’g’rilagichi — o’zgaruvchan tokning uch fazali tarmog‘i energiyasini yoy bilan payvandlashda foydalanish uchun to‘g‘rilangan tok energiyasiga o‘zgartiruvchi statik o‘zgartirgichidir.
Payvandlash to‘g‘rilagichi quyidagi asosiy qismlardan tash- kil topgan: kuchlanish transformatori — tarmoq kuchlanishini ta’minlash manbayining salt yurish kuchlanishigacha pasaytirish uchun, yarim o’tkazgichlar elementlarining bloki — o’zgaruvchan tokni to’g’rilash uchun, stabillashtiruvchi drossel — to’g’rilangan tokning pulsatsiyasini kamaytirish uchun. To‘g‘rilagich bloki ya- rimo‘tkazgichlar elementlarining jamlanmasini tashkil etadi, ular maxsus sxema bo‘yicha ulangan. Yarimo‘tkazgichlar element- larining afzallik tomoni shundaki, ular tokni faqat bir yo‘nalish bo‘yicha o‘tkazadilar, natijada tok kuchi o‘zgarmas (to‘g‘rilangan) bo‘ladi. Bunday elementlar ventili effektga egadirlar, chunki tok bir yo‘nalish bo‘yicha o‘tadi. Ular yarimo‘tkazgichli ventillar deb ataladi. Ular boshqariladigan — tiristorlar va boshqarilmaydigan — diodlarga ajratiladi.
Kremniyli boshqarilmaydigan ventil-diod uchun material sifa- tida yupqa kremniyli plastinka (katod) ishlatiladi, uning ikkinchi tomoni (anod)ga yupqa qilib aluminiy qoplangan bo‘ladi (5.9- rasm, b). Ikki yarimo‘tkazgichlarning bevosita tutashuvi natijasi- da o‘tuvchi qatlam (P) hosil bo‘ladi. U o‘z navbatida bir yo‘na- lish bo‘yicha (anoddan A katodga K) tokni osongina o‘tkazadi va deyarli tokni orqaga o‘tkazmaydi. Ushbu kremniyli disk diod konstruksiyasini tashkil etadi (5.9-rasm, a).