Paxtaobod pedagogika kolleji

2. Harakatli o’yinlarning turlari.
O’yinlar mazmuniga ko’ra ikki turga bo’linadi.
1.Qoidali harakatli o’yinlar.
2.Qoidasiz harakatli o’yinlar
Qoidali harakatli o’yinlar deb, ma’lum qoidaga asoslangan, hissiy bezatilhan o’yinlarga aytiladi. Bunga: “Qopqon”, “Bo’ri zovur ichida”, “Ayiq polvon bog’ida”,”G’ozlar - g’ozlar”, “ Tulki tovuq honada”kabi o’yinlar kiradi.
Qoidasiz harakatli o’yinlar deb, biron-bir qoidaga ega bo’lgan, faqat yugurish, sakrash harakatlaridan iborat bo’lgan o’yinlarga aytiladi. Bunga “Quvlashmachoq”, “Bekinmachoq”, “Kimning zvenosi chaqqon”, musobaqali, estafetali o’yinlar kiradi.
O’yinlar harakatiga ko’ra uchga bo’linadi:
Serharakatli o’yinlar.
O’rtacha harakatli o’yinlar.
Kam harakatli o’yinlar
Serharakatli o’yinlarga:’’quvlashmachoq”,’’bekinmachoq”, estafeta tarzdagi o’yinlar kiradi.
O’rtacha harakatli o’yinlarga “Quyonim - quyonim”,’’Bo’ri zovur ichida”,’’Tulki tovuq honada” kabilar
Kam harakatli o’yinlarga turgan joyda yoki o’tirgan joyda o’ynaladigan o’yinlarga aytiladi. Bularga “Telefon”, “ Kim chaqiradi top?”, “Kimning o’mi o’zgardai? top”,”Qo’ng’iroqcha qayerda chalindi? top” kabi o’yinlar kiradi.
O’yin haqida buyuk mutafakkirlar o’z fikrlarini bildirishgan:Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun o’yin katta ahamiyatga ega:” O’yin ular uchun mexnat, o’yin ular uchun tarbiyaning jiddiy formasi”.”Harakatli o’yinlar bola shaxsini har tomonlama tarbiyalash unda halollik, rostgo’ylik, vazminlik, intizom, o’rtoqlik kabi ahloqiy sifatlami vositasi”dir.“O’yinda bolalarni tarqoq hislarini jamlay olish va shu asnoda o’z harakatlarini aqlga bo’ysindirishga” o’rgatish lozim deyiladi.
3. Harakatli o’yinlarga bolalarni uyushtirish va rahbarlik qilish.
I-II kichik guruhlarda o’yinlar har kuni o’tkazilib, 10-15 minutgacha davom etadi. O’yinlar 8-12 kishidan iborat guruhchalar bo’lib o’tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Kunning birinchi yarmida nonushtagacha, mashg’ulotgacha bo’lgan vaqtda o’rtacha harakatli o’yinlar olinadi. Sayr vaqtida esa bolalarni hilma-hil faoliyatni uyg’otuvchi mazmunli, serharakatli va tinch o’yinlar rivojlantiriladi va o’tkaziladi. O’yinlar havo ochiq bo’lgan kunlari guruh maydonchasida ochiq havoda, yog’ingarchilik, sovuq mavsumlarda esa binoda, zalda, guruh honasida o’tkaziladi. Bunda honani changi, polini avvaldan artib, havosi yangilanadi va kerakli jihozlar maskalar, qo’llanmalar tayyorlab qo’yiladi. Shu kuni bolalar bilan o’tkaziladigan mashg’ulot turiga etibor berish kerak bo’ladi, ayni she’r yodlashi, sur’at ko’rishi, rasm chizish, qurilish materiallari bilan ishlash ya’ni bir yerda uzoq muddat o’tirib, diqqatni bir yerga jamlashni talab qiladigan mashg’ulotlardan so’ng, qoidaga asoslangan, murakkab harakatli o’yinlami bolalar tez o’zlashtiradilar, chunki ular hali charchamagan bo’ladilar. Musiqa, jismoniy tarbiya, sayr, ekskursiyalardan so’ng, o’rtacha va kam harakatli o’yinlar o’tkaziladi.kechgi sayr vaqtida har qanday o’yinlarni o’tkazish mumkin. Kechki soatlarda ashulaviy o’yinlar, musiqa, qofiyali so’zlar jo’rligida o’yinlar o’tkazish ular kayfiyatini yaxshilaydi. Bu guruhda bolalarni o’z hohishi bilan o’yinga jalb qilish lozim, zo’rlamaslikka, hamda o’yin davomida alohida munosabatda bo’lishiga ahamiyat berish lozim.
3-4 yoshli bolalarni harakatli o’yinlarning hususiyatlari oddiy, sodda va bolalarga tanish bo’lgan hayvonlar, qushlar, hashoratlar, transport turlariga taqlid qiluvchi o’yinlardan iborat bo’ladi. Bu guruhda o’yinda yetakchi vazifasini asosan tarbiyachi bajaradi. Bu guruhlarda tarbiyachi ko’proq o’yin mashqlaridan foydalanadi. M-n: koptokni irg’itib, unga yetib olish, stulchalar ustiga chiqish va ustida cho’qqayib o’tirish kabilar. Mazkur guruhlarda ashula aytib o’ynaladigan o’yinlar orqali bolalarni umumiylikka, harakatlarni birgalikda bajarishga o’rgatiladi. Bolalarni o’yin qoidalariga amal qilishga, o’zini tuta bilishga harakatlarni tarbiyachi signaliga muvofiq boshlashga va tamomlashga, yo’nalish bo’yicha muayyan usulda harakat qilishga, harakatlarni obrazli, ifodali bo’lishga (quyonni yuvinishi, mushuk erinib kerishyapti, miyovlayapti) e’tibor beriladi. O’yinlarni muntazam takrorlash malakalarini mustahkamlash va rivojlantirishga va hotirasida olib qolishga yordam beradi. Shuning uchun bitta o’yinni ikki uch kun takrorlab, so’gra yangisi o’rgatiladi, keyin уana eski o’yin takrorlanadi. Yil davomida tarbiyachi o’yin davomida, mazmunini va qoidasini tushuntirib ko’rsatib beradi, avvalgi o’zi keyinchalik butun guruh bolalariga boshlovchi vazifasini o’rgatadi, kam harakatchan, indamas, uyatchang bolalarni o’yinga tayyorgarlik ko’rish, unda aktiv qatnashishga o’rgatadi. Tarbiyachining o’yinda ishtirok etish bolalarni xis -xayajonlarini kuchaytiradi, tarbiyachi va bolalar o’rtasida do’stona munosabatlarini kuchaytiradi.
5 yoshli bolalar guruhlarida harakatli o’yinlar har kuni bir necha marta o’tkaziladi. O’yinlar 25-30 minutdan davom etib, ularning mazmuni goyat hilma-hildir. Bu guruhdagi o’yin bolalarning hohishlari, hamda, dastur talablariga binoan tanlanadi. 5 yoshli bolalar o’yinlarining hususiyati, ularning bilim doirasi kengayganligi sababli hilma-hil bo’ladi. O’rta guruhga kelib bolalar o’yinda aktiv qatnasha oladigan, bir-birlari uchun qayg’uradigan bo’ladilar. Bu guruhdagi bolalarni o’yinlari turli hil asosiy harakat mashqlari bilan bog’liq bo’ladi. O’yinga tayyorgarlik ko’rishda tarbiyachi bevosita bolalarning o’zlarini jalb qiladi. O’yin bolalarga notanish yangi bo’Isa, o’yindan oldin suhbat, topishmoq yoki bo’lmasa o’yinchoqlar ko’rsatish va shu obrazning hatti-harakatlari bilan tanishtirish maqsadga muvofiqdir. O’yin qoidasini tushuntirishda ifodali, obrazli tushunarli qisqa va aniq bo’lishi shart. Boshlovchi rolini avval tarbiyachi yoki biror kattaroq bola o’ynaydi, lekin hamma bolalar boshlovchi rolini bilishlari lozim. Boshlovchi tanlash uchun bolalar sanoq o’yinlaridan foydalanishlari mumkin.