192
хам катта аҳамиятга эгадир. Одатда бундай экссудат, яъни бу яллиғланиш ҳеч кандай
окибатсиз ўтиб кетади.
Фибринозли
экссудат
Фибринозли экссудат яллиғланган юзадаги томирларнинг деворини
утказувчанлигини термик, токсик, инфекцион омиллар (бўғма, дизентерия,
пневмония ва х, к.) таьсирида жуда кескин ортиши окибатида коннинг энг юкори
молекуляр окосили - фибриногенни ажралиб чикиши ва ундан фибринли парда ҳосил
бўлиши билан ифодаланади.
Фибринозли экссудат кўпинча серозли ва шилимшиқ пардалар сатхида ҳосил
булади. Жуда кам холларда органларни ичида пайдо бўлади.
Фибринозли экссудатни крупоз ва дифтеритик турлари фарк килинади. Крупоз
экссудатда фибринозли фасод, кул ранг парда шаклида яллиғланган
юзада эркин
жойлашади ва шиллик парданинг бутунлигини бузмасдан туриб уни осонлик билан
ажратиб олиш мумкин (масалан, хикилдокни, кекирдакни, перикардни, плевра
кабиларни крупоз яллиғланишида).
Дифтеритик яллиғланишида фибринозли экссудат яллиғланган сатхга сингиб
кетади. Яллиғланган соха маълум даражада деструктив, некробиотик ўзгаришларга
учради. Фибринозли пардани кучириб олиш эса ярали сатхни очилиб қолишига олиб
келади. Дифтеритик яллиғланишга якол мисол сифатида дизентерияда йўғон
ичакнинг шиллик пардасининг яллиғланишини ёки буғмада томок ва муртакларни
яллиғланишини кўрсатиш мумкин. Фибринозли пардалар
ажралиши ва ташкарига
чикарилиши (масалан, нафас йўлларидан ёки ичакдан) мумкин, фибринолитик
жараёнлар фаоллашуви ҳисобига кайтадан сурилиши мумкин, баъзида эса ёш
кушувчи тўқима ўсиб чикши мумкин, бу вакт органларни жипслашиши юзага келиб
(
органларни бир-бирига тегиб битиб кетиши, бўшликларни силжиши ёки унинг
деворини силжиши, масалан, висцерал ва париетал плевра пардаларини қушилиб
битиб кетиши), натижада органларнинг функциялари ўзгариши мумкин.
Йирингли
экссудати
Йиринг кўпинча бироз куюкрок, сарик-кукимтир рангли, махсус хидли, анча
юкори солиштирма оғирлигига эга (1,040гача) бўлган суюкликдир. Таркибида 9-10 %
оксил тутади, бу
оксиллар альбуминлар, глобулинлар баъзида фибрин ипларидан
иборатдир. Йирингни таркибида жуда кўп микдорда лейкоцитлар (нейтрофиллар,
лимфоцитлар, моноцитлар) мавжуд. Асосан эса хар хил даражада парчаланган
нейтрофил лейкоцитлардан иборат. Уларни одатда йиринг таначалари дейилади.
Йирингли экссудатда деярли ҳамма вакт микроблар, тўқималар емирилишининг
махсулотлари, тўқима модда алмашувининг махсулотлари, оксиллар, пептонлар,
аминокислоталар, нуклеопротеидлар,
нуклеин кислоталар, ёғ томчилари, кетон
таначалари, холестерин, лейкоцитларнинг ферментлари, асосан протеолитик
форментлар мавжуддир. Тўқимани йиринг хосил бўлишида суюлтирилиши унинг
таркибидаги протеолитик ферментлар фаоллиги билан тушунтирилади. Йирингли
яллиғланишни ривожланишида йирингли экссудат яллиғланган тўкимага жойлашади
ва лейкоцитлар тўкимага сингади, инфильтрат ҳосил килади, улар кўп
микдорда
томирлар атрофида хамда яллиғланган тўкима ҳужайраларини ораларида жойлашади.
Бу вакт яллиғланган тўкимани пайпаслаб курилса, унинг каттик эканлиги маълум
булади. Клиницистлар йирингли яллиғланишнинг бу даврини йирингли
инфильтрация даври деб юритадилар. Йирингли экссудат, яъни йирингли
яллиғланишларга яккол мисоллар тарзида абцесс (хўппоз), карбункул, фурункул
193
(
чипқон),
флегмона, эмпиемаларни кўрсатиш мумкин. Организмни умумий
зарарланиши ва кўп сонли йирингли ўчоклари пайдо бўлиши (пиемия) мумкин.
Бундай холат йиринг чикарувчи микробларни йирингли учоқдан умумий кон
айланиш ўзанига ўтиб кетишидан юзага келади.
Чипқон - соч фолликули ва атрофидаги тўкималарни йирингли
яллиғланишидир, бир неча чипконларни бирлашиб, ягона йирингли ўчокка айланиши
хўппоз дейилади, тери ости ёғ клечаткасини ўткир ёйилган йирингли яллиғланиши
флегмона дейилади. Яллиғланган тўқима ўчогида тўқималарни ўлиши ва
суюлишидан хосил бўлган чегараланган йиринг тула бўшликни абцесс дейилади.
Йирингли экссудатни кандайдир ёпик бушликда (плевра бўшлиғи ёки ўт пуфаги
эмипемаси) тўпланишига эмпиема дейилади. Йирингли экссудатни ва йирингли
яллиғланишни йиринг хосил килувчи микроблар чакиради (стрептококклар,
стафилококклар, гонококклар, менингококклар, камёб холларда ич терлама таёкчаси,
сил микобактериялари ва бошкалар) хамда патоген замбуруғлар чакиради.
Организмга токсинлар, заҳарлар, кимёвий моддалар (скипидар, кротон ёғи,
харбий
захарловчи моддалар) таъсир этганида асептик йирингни хосил булиши мумкин.
Геморрагик
экссудат
Микроциркуляция томирларининг ўтказувчанлигини юкори даражада ортиши,
хатто уларни емирилиши окибатида хосил бўлган экссудатлар ҳар хил микдорда
эритроцитлар тутиши ва кон куюлиши билан ифодаланади. Бундай экссудатнинг тури
организмга юкори вирулентни микроблар таъсирида тоун (ўлат), куйдирги, кора
чечак, силдан келиб чикувчи яллиғланишли жараёнларда (плевритлар, перитонитлар,
перикардитлар) аллергик яллиғланишда (Артюс Шварцман феноменларида),ёмон
хоссали усмаларда хосил булади.
Геморрагик экссудат ўткир пайдо булувчи,шиддатли кечувчи яллиғланишли
жараёнлари пайдо булади. Унинг окибати асосий касалликка боглик.
Аралаш шаклдаги экссудатлар организмнинг химоя кучларини заифлашувида
иккиламчи инфекцияларни, масалан, стафилоккокларни кушилишида кўзатилади.
Бундай холларда серозли экссудатга йирингли ёки фибринозли экссудатлар
кушилиши мумкин, у вакт бундай экссудат сероз-йирлнгли, сероз- фибринозлива
ҳ.к.лар деб аталади. Катарал яллиғланиш хам аралаш хусусиятга эга булиши мумкин.
Сероз экссудатни геморрагик экссудатга айланиши
прогностик жихатдан айникса
ёмон бўлиб, у ҳамма вакт огир инфекция кушилганлигини ёки ёмон хоссали усмани
зурайиб кетганлигини курсатади.
Do'stlaringiz bilan baham: