460
ишлаб чиқарилиши ортади ва эритропоэзин қисман сақланишини шу билан изоҳлаш
мумкин бўлади.
Эритропоэтин
ишлаб
чиқаришнинг
бузилиши
1.
Ренваскуляр гипертензия ва эритроцитоз феохромацитома ва буйрак
артериялари стенози билан хасталанганларда реноваскуляр гипертанзия ва
эритрацитоз кузатилади. ҳамда улар ўртасида алоқадорлик борлиги аниқланган. РАС
фаоллашуви ва АТ 2 ҳосил бўлиши билан боғлиқ буйраклар ишемияси тўқима
гипоксиясининг юзага келиши учун кифоя қилиши мумкин бунинг оқибатида эса ПГ
нинг ҳосил бўлиши, аденилатциклазанинг фаолланиши ва ЭП ажралиши кўпаяди.
2.
Ўсмалар ва эритроцтоз. Буйраклар, МНС, бачадон, буйрак усти безлари
тухумдонлар, айрисимон безларнинг ўсмаларида эритроцитоз кузатилади.
Эритроцитоз буйракнинг гипернефромасида пайдо бўлади.
Буйракларни баъзи
ўсмаларида ЭП ҳосил бўлишини кўпайишининг сабаби икки хил бўлиб, ё ўсма
ишемик гипоксия қилиши зарурлиги (ПГЕ
2
–
ҳосил бўлишининг кўпайиши
оқибатида) билан ёки эритропоэтин ҳосил қилувчи ҳужайраларини ёмон сифатли
ўзгарганлиги эритроэзни секинлаштирувчи модда ажралишига олиб келса эҳтимол ва
бу модданинг таъсири ЭП нинг таъсиридан усутн бўлиши мумкин, бу ҳолда
эритроцитлозни содир бўлиши камаяди.
3.
Буйракларнинг сурункали етишмовчилиги (Б.С.Е.) ва анемия.
Эритроцитларнинг яшаш муддати камайиши (организмда уремик токсинлар
тўпланиши оқибатида) ёки диализ жараёнида эритроцитларнинг ажратилиши ёки
уремия ҳолатида жароҳатланган ошқозон-ичак йўллари орқали қоннинг йўқотилиши,
ниҳоят эритроцит кўрганини бўғувчи моддалар таъсирида анемиялар пайдо бўлади.
Бундай ҳолда буйраклар ЭП га ошган эҳтиёжни компенсация қилиш учун етарли
миқдорда ЭП ишлаб чиқариш қобилиятига эга эмасдир.
Эритроцит куртагининг оддий ҳужайраларининг ингибитори уремия билан
касалланган хасталар қоннинг плазмасида пайдо бўлувчи
майда молекула
бирикмалар-операция ва операциядан полиаминлари ҳисобланади, улар эритропоэз
жараёнида ядро тутувчи ҳужайраларни миқдорини камайтиради ва геннинг синтез
бўлишини камайтиради.
Буйракларнинг
простагландинлари
(ПГ
)
Буйралар простагландинлар синтез қилиш қобилиятига эга, бу моддаларга
простагландинлар, тромбоксак лейкотриенлар ва ёғ кислоталари, кирадилар.
Бу жараённинг асосий ферменти фосфолипаза А
2
ҳисобланади,
унинг
таъсирида фосфорлипидлардан, асосан фосфатидилхолиндан арахидон кислотанинг
ажралиб чиқиши содир бўлади. фосфолапазани фаоллаштирувчиларга пептидлар (АТ
II
АДГ, брадикинин), кальций, катехоламинлар, диуртиклар кирадилар.
Эндоплазматик ретукулумда жойлашган арахидон кислотаси циклоаксигеназа
ферменти таъсирида эндопероксидга ўтади ва ниҳоят у
фаол ПГ ва тромбоксанга
айланади. Липоксигеназа ферменти арахидон кислотани лейкотриенларга ва оқсил ёғ
кислоталарига айлантиради. Булар кучли хемотаксик бирикмалар ҳисобланади.
Постагландинлар буйракларнинг ҳам қобиқ қисмида (коптокчаларда
артериолаларда) ва ҳам мағиз қисмида (интерстициаль ҳужайраларда, йиғувчи
найларнинг ҳужайраларида) синтез бўлади. Бу моддалар ҳужайраларда
жамғарилмайди, секреция қилиниб, маҳаллий таъсир кўрсатади, шунинг учун уларни
тўқима регуляторлари (аутокондлар) қаторига қўшиш тўғри деб ҳисобланади.
Простагландинлар хусусан ПГЕ
2
ва ПГУ
2
буйракларнинг қобиқ қисмида
синтезланади ва буйракларда қон ҳаракатини, КФТ (коптокчалар фильтрацияси
461
тезлиги)ни ва рениннинг секрециясини регуляция қилишда иштирок этади.
Буйракларни мағиз қисмида синтезланган простагландинлар тўғри томирлардаги қон
ҳаракатини натрийнинг реабсорбциясини ва йиғувчи найларнинг АДГ га реакциясини
ўзгартиради.
Гипертоник касалликда ПГ синтезининг секинланиши содир бўлса, наркоз ва
жарроҳлик йўли билан тузатишларда, юракнинг минутлик ҳажми
камайганда жигар
ва буйракларнинг сурункали касалликларда, буйрак артерияларининг торайганида
томирларни кенгайтирувчи ПГ ларнинг синтезини компенсатор фаоллашуви
кузатилади, улар буйракларда қон айланиши ва КФТни «ҳимоясини таъминлайди».
Do'stlaringiz bilan baham: