Патологик

11.5. ИСИТМА ҲОЛАТИДА МОДДАЛАР АЛМАШУВИНИНГ 
БУЗИЛИШИ 
 
Кўплаб тадқиқотчилар турли иситмаларда деярли ҳамма моддалар 
алмашувининг бузилишини аниқлаганлар. Аммо кузатиладиган ўзгаришлар 
иситма учун ҳослиги ҳалигача маълум эмас. Иситма реакциясини ўрганиш 
бўйича йирик мутахассис олим П.Н.Веселкин (1963) иситма ҳолатидаги 
моддалар алмашувининг ҳамма ўзгаришлари иситмабилан бир вақтда содир 
бўладиган жараёнлар-очлик, интоксикация, инфекцион жараён ва бошқалар 
ҳисобига пайдо бўлади деган фикрга қўшилади. Фақат иситма учун 
(специфик) деб иссиқликни ҳосил бўлишини ортишини, оксидланиш 
жараёнларини фаоллашувини, газлар алмашувини кўпайишини ва 
оксигеннинг миқдорини пасайишини ҳисобламоқ лозим. Аммо оксидланиш 
жараёнлари сифат жиҳатдан оксидланиш жараёнларининг фаоллашувининг 
бошқа шаклларидан (ҳаддан ташқари исиб етиш, кучли жисмоний меҳнат 
вақтида) қандайдир узига ҳос фарқи йўқ нафас коэффициентининг иситма 
учун хос ўзгаришларни ҳам аниқлашга эришилмаган. Иситма вақтида нафас 
коэффициентини маълум даражада пасайиши иситма билан биргаликда юзага 
келадиган очлик ва интоксикация жараёнлари билан тушунтирилади. Бу 
ҳолларда нафас коэфициентини пасайишини иситмалаётган организмда ёғ 
заҳираларини оксидланишининг кўпайиши, аста-секин озиш, ҳамда беморни 
ориқлаб кетиши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Сийдикнинг C:N нисбатини 
ўрганиш ҳам маълум аҳамиятга (Д.Е.Альперн) эга. Унинг камайиши оқсил 
моддаларнинг етарлича оксидланмаслигини курсатади.
Иситма ҳолатидакарбонсувлар алмашувига келганда, симпатик нерв 
системасининг қўзғалган ҳолати иссиқликни ҳосил бўлишини, тахипноэ, 
тахикардия кабиларни пайдо қилганлиги туфайли apriori симпатергик 

---

258 
гипергликемияни ҳамда жигарда гликогеннинг миқдорини камайишини 
тахмин қилишга имкон беради. Буни В.А.Манассеиннинг машхур 
тадкикотлари курсатиб турибди. Баъзи холларда иситма вақтида гликозурия 
кузатилади. Қизиғи шундаки, экспериментда иситмани пайдо қилиш мумкин. 
Бунинг учун фақат семиз ҳайвонларнинг тарғил тана соҳасига адреналин, ёки 
ош тузининг эритмасини укол қилиб жўнатилади. Яна шуниси борки, 
жигарда гликогенинг миқдори камайган итларда флоридзинни таъсири 
эксперименда иситма ҳосил қилишга тўсқинлик қилмайди. 
Иситма холатида ёғ алмашувининг бузилиши туғрисида ўйлашга асос 
бор. Аммо, нафас коэффициентининг пасаймаганлиги, гўё бу қоидага 
ҳилофдир. Тахмин қилинишича (Д.Е.Альперн), иситма ҳолатида ёғларни 
ичакларда сўрилиши ва ўзлаштирилиши бузилади, ошқозон-ичак 
йўлларининг безларини фаоллиги камаяди ва ёғлар фойдаланилмай қолади. 
Яна шу ҳам маълумки ҳайвонларда тетрагидронарбуламин ёрдамида 
ҳосил қилинган иситма ҳолатида қондаги ҳамма ёғларнинг миқдори унчалик 
ўзгармайди. (Туткевич) Иситма ҳолатида оқсил алмашувида жиддий 
ўзгаришлар қайд қилинади. Иситманинг ҳамма турларида тўқималарда 
оқсилларнинг парчаланишини кучайиши, қонда оқсилсиз азотнинг 
миқдорини 
кўпайиши 
ва 
сийдикда 
оқсиллар 
парчаланишининг 
махсулотларини ажратилишини ортиши (креатин, аминокислоталар, 
нуклеотидлар, аммиак ва бошқа моддалар) кузатилади.