Патологик

5-Жадвал
Паратифли инфекция сабабли пайдо бўлган иситманинг ҳар хил 
даврларда кислородни истеъмол қилиниши (10 дақиқа давомида 1кг 
оғирликка нисбатан мл ларда) Ф.Х.Кучерявий бўйича
. 
ҳар хил даврда газ 
алмашувини узлуксиз 
аниқлаш муддати 
(соатлар) 
дастлабки 
кўрсаткичлар 
ҳароратни 
кўтарилиш 
даври 
ҳароратни 
юқори 
кўтарилиш
даври 
ҳароратни 
пасайиш 
даври 
6 
ўртача -100
минимал -80
максимал -150 
140 
100 
200 
104 
60 
156 
140 
92 
260 
22 
ўртача - 123
минимал -95
максимал -160 
150 
119 
170 
114 
80 
137 
140 
113 
157 
Иссиқликни ажратилишини камайиши терининг артериолаларини 
торайишига, тер ажратишни камайишига соч-тукларнинг пиёзчаларини 
силлиқ толали мушакларини қисқаришига (m.errectores pilorum) тери 
тукларини атрофини дўмбайиб чиқишига “ўрдакни териси” ва тана 
скелетининг мушакларини қисқаришига (титроққа) олиб келади. Бу ҳолат эт 
увишиши, жунжикиш сезгисини пайдо қилади. Иситма ривожланишининг 
иккинчи даврида - тана ҳароратини юқори даражага кўтарилган даврида - 

---

256 
баъзида иссиқликни ҳосил бўлиши соғлом одамникидан кам фарқ қилади, 
Иссиқлик бошқарилишининг бузулишини етакчи хусусияти бўлиб, иссиқни 
ажратишнинг камайиши хисобланади.Иситма реакциясининг энг мухим 
босқичини ифодаловчи бу даврда танада иссиқликни бошқариш жараёни 
янги анча юқори даражага ўтказилади. Бемор одам тана ҳароратининг 
юқорироқ (+40 с ва ундан ҳам ортиқ) холатида яшайди. Иситма 
ривожланишининг учунчи даврида - тана ҳароратининг пасайши даврида - 
иссиқликни ҳосил бўлишини камайиши ва иссиқликни ажратилишини кескин 
кўпайиши юзага келади.Бу вақтда терининг томирларини кенгайиши, тер 
ажратишни кўпайиши, артериал босимни пасайиши (баъзида ҳароратни 
кризис тушушида коллапс холатига етиши) кузатилади. Баъзи касалликларда 
(масалан, ич терлама ва бошқалар) ҳароратни пасайиш аста - секин,” литик “ 
холда бўлади ва беморлар уни енгил ўтказади тана сатхининг ҳар хил 
қисмларидан иссиқликни ажратилиш турлича тезликда содир бўлади. 
Масалан пешонадан иссиқлик оқимини тезлиги 70 ккал/м
2
/ соат га тенг 
бўлгани холда, тананинг бошқа очиқ қисмларидан 50 ккал/ м
2
/соатни ташкил 
қилади, танани кийим билан ёпик қисмларида эса 17,9 ккал/м кв /соатдир.П. 
Н.Веселкин 1963 йил одам ва ҳайвонлардаги тажрибаларда иссиқликни ҳосил 
бўлиши ва ажратилишини ўзаро нисбатларининг вариантларини ҳамда 
терининг ҳароратини ўрганади. Бу вариантлар клиникада иситманинг турли 
типларида учрайди. Иситманинг биринчи варианти бемор танаси 
ҳароратининг тез кўтарилиши билан ифодаланади. Бу ҳолат иссиқлик 
ажралиши кескин камайиши иссиқликни ҳосил бўлишининг озроқ ортиши 
ҳисобига пайдо бўлади. (масалан, грипп, крупоз пневмония). Бу даврда этни 
жунжикиши, рангни оқариши, артериал босимнинг кўтарилиши, полиурия, 
тахикардия кабилар пайдо бўлади. Иситманинг иккинчи даврида 
иссиқликнинг ҳосил бўлиши ва ажратилиши янги юқори даражада кечади. 
Иситманинг учинчи даврида иссиқликни ажратилиши кескин ортгани холда 
иссиқликни ҳосил бўлиши озроқ пасаяди. Баъзида тана ҳарорати кескин 
пасаяди (кризис) Бундай ҳолат гриппда, крупоз пневмонияда кузатилади. 
Иcитма кечишининг бошқа вариантини биринчи даври тана ҳароратини аста 
кўтарилиши билан ифодаланади. Бу вақт иссиқликни ҳосил бўлишини 
анчагина ортиши ва иссиқликни ажралишини ҳам камайиши содир бўлади. 
Иситманинг бу типини иккинчи даврида ҳам иссиқликни ҳосил бўлиши ва 
ажралиши янги, юқори даражада кечади. Иситманинг бу типини учинчи 
даври тана ҳарорати аста пасайиши билан ифодаланади. Иссиқликни 
ажратилиши кўпаяди, иссиқликни ҳосил бўлиши пасаяди. (ҳароратни лизис 
пасайиши, масалан, ич терламада
)
Шуни алоҳида қайд этиш лозимки, иситманинг ҳамма шаклларида 
иссиқликни ҳосил бўлишининг кўпайши унча аҳамиятга эга эмас ва у 
дастлабки даражага 20-30 % ортади ҳолос. Солиштириш учун шуни айтиш 
кифояки, масалан: кучли жисмоний меҳнат вақтида иссиқликни ҳосил 
бўлиши нормага нисбатан 100-300% дан ҳам ортиб кетади. Иссиқликнинг 
ҳосил бўлиши янада кўпайиши ҳаддан ташқари исиб кетганда кузатилади, бу 
патологияда иссиқликни алмашувини бузилиши иситмага нисбатан шу билан 

---

257 
фарқ қилади.Тана ҳарорати ўзгаришининг типларига қараб иситмани бир 
неча турларини фарқланади. Агар тана ҳарорати 38 с дан юқори кўтарилмаса 
бундай иситма субфибрил дейилади. (масалан, бундай иситма сил 
касаллигида ва бошқа инфекцияларда кузатилади). Тана ҳароратини eнгил 
қисқа муддатли 37,5-38° С кўтарилиши ҳам субфибрил иситмага киради ва у 
ҳар хил нeйро - эндокрин бузилишларда, сурункали инфекцияларда 
кузатилади.Тана ҳарорати ҳар куни кўтарилиб кечқурун 39°С чиқиб, эрталаб 
37
0
С пасайиши билан ифодаланувчи иситма гектик ёки силлани қурутувчи 
иситма дейилади – Fеbrisheсtiсus. Ҳароратини меъёр даражасигача пасайиши 
(сепсисда), ҳатто нормадан ҳам паст даражага келиши (сил касаллигида) 
бўшаштирувчи иситма Febris remittens - деб аталади. 
Иситма 3 кунда ёки 4 кунда кўтарилувчи турига Febris Intermittens 
tertianas quartana дейилади. Агар иситма аста кўтарила бориб, ҳар куни 
олдинги кунга нисбатан ошиб бориб, бир ёки икки ҳафта оралиғида юқори 
рақамларга етиб борса, эрталабки ва кечки ҳарорат ўртасидаги фарқ 1 с дан 
кам бўлса, ва ниҳоят маълум муддатдан сўнг аста – секин пасайиб борса 
бундай иситмани доимий иситма Febris continua дейилади.