Патологик

12.3 ОҚСИЛ АЛМАШИНУВНИНГ БУЗИЛИШИ 
Аъзо 
ва 
тўқималарнинг 
барча 
функционал 
ва 
органик 
шикастланишлари асосида моддалар алмашинувининг бузилиши ётади. Бу 
эса касаллик келиб чиқишига олиб келади ёки алмашинув патологияси омили 
сифатида 
асосий 
касалликни 
чуқурлаштириши 
мумкин. 
Модда 
алмашинувининг айрим турлари – карбонсув, ёғ, оқсил, минерал ва сув – бир 
бирлари билан шу даражада ўзаро яқин алоқада бўладики, модда 
алмашинувнинг айрим турларга бўлиш сунъий ва шартли ҳисобланади, ва 
бундан мақсад баён қилишни ва тушинтиришни осонлаштиришдир. 
Организмни бир неча манбадан оқсил билан таъминланиши оқсил 
алмашинувини полиэтиологик бўлишига сабаб бўлади. 
Оқсил алмашинувнинг бузилиши бирламчи ёки иккиламчи хусусиятга 
эга бўлиши мумкин. Оқсил алмашинувининг бузилишини энг кўп 
сабаблардан бири миқдор ва сифат жиҳатидан оқсилнинг бирламчи 
етишмовчилиги ҳисобланади (экзоген). Булар тўлиқ ва қисман очликда 
экзоген оқсилнинг миқдори камлигига, овқатдаги оқсилларнинг биологик 
қимматининг пастлигига, алмаштириб бўлмайдиган аминокслоталар 
етишмовчилигига (болаларда – валин, изолецйин, лейцин, лизин, метионин, 
треонин, триптофен, фенилаланин, гистидин, аргинин) боғлиқдир.Бир қатор 
касалликларда оқсил алмашинувнинг бузилиши оқсил маҳсулотларининг 
ҳазм бўлиши ва сўрилишининг бузилиши натижасида (гастроэнтеритлар, 
ярали колитлар), тўқималарда оқсилнинг юқори даражада парчаланиши 

---

274 
(Стресс, юқумли касалликларда), эндоген оқсилнинг кўп йўқотилиши (қон 
кетиш, нефроз, шикастланиш ва оқсил синтезининг бузилиши натижасида 
(гепатит) келиб чиқиши мумкин. Кўрсатилган бузилишларни оқибатида 
кўпинча манфий азот баланси (овқат билан қабул қилинган азотдан 
экскретлардаги азот миқдорининг фарқи манфий бўлиши) билан кечадиган 
иккиламчи (ёки эндоген) оқсил етишмовчилигиҳисобланади. 
Узоқ давом этган оқсил етишмовчилиги ҳар хил аъзоларда оқсил 
биосинтезининг бузилишини чақиради. Бу эса ҳар хил турдаги 
алмашинувнинг паталогик ўзгаришга олиб келади. Айниқса оқсил 
етишмовчилиги болаларда оғир кечади. 
Овқат билан оқсилнинг етарли миқдорда тушишига қарамасдан оқсил 
алмашинуви бузилиши натижасида ривожланадиган умумий оқсил 
етишмовчилиги шартли равишда қуйидагилар билан боғланган бўлиши 
мумкин:
1. ОИЙ да оқсил парчаланиши ва сўрилишининг бузилиши. 
2. Аъзо ва тўқималарга аминокислоталар киришининг секинлашуви. 
3. Оқсил биосинтезининг бузилиши. 
4. Аминокислоталар оралиқ алмашинувининг бузилиши. 
5. Парчаланиш тезлигининг бузилиши. 
6. Оқсил алмашинувида ҳосил бўлган охирги моддалар патологияси.