Patogen anaeroblar. Ma’ruza mashg‘ulotini o‘qitish texnologiyasi

Morfologiyasi va tinktorial xususiyatlari. Cl. botulinum bo’yalgan preparatlarda uchlari qayrilgan, uzunligi 4-9 mkm, eni 0,6-0,8 mkm tayoqchalar ko’rinishida bo’ladi. Bakteriyalar alohida yoki juft, ba’zida qisqa zanjir shaklida joylashadi. Mikrob harakatchan- peritrix. Sporalari oval shaklida bo’lib, hujayra markazida yoki chekkalariga yaqin joylashadi. U teniis raketkasi shaklini eslatadi. Kapsula hosil qilmaydi. Vegetativ hujayralari anilin bo’yoqlar bilan yaxshi bo’yaladi. Yosh kultura va to’qimadan tayyorlangan preparatlarda grammusbat, eski kulturalarda- grammanfiy bo’yaladi.
Kultural xususiyatlari. Botulizm qo’zg’atuvchilari jiddiy anaeroblar. Ularni o’stirish uchun maxsus oziqa muhitlar- glyukoza-qonli Seyssler agari, glyukozali jigarli agar, glyukozali jelatina, glyukozali tik agar, Kitt-Tarossi muhiti va h.k.lar ishlatiladi. Bakteriyalarning o’sishi va toksin hosil qilishi uchun optimal harorat A, B, C va D tiplari uchun- 35⁰C, Y va F tiplari uchun -28-30⁰C. A va C tiplari 10-55⁰S da ham rivojlanadi. pH 7,4-7,7. Botulizm qo’zg’atuvchisi, kulturasi oziqa muhitlarda yuqori namlik bo’lganda, neytral yoki kuchsiz ishqorli muhitlarda kuchli zahar hosil qilish xususiyatiga ega. Kitt-Tarossi muhitini loyqalantiradi, keyin cho’kma hosil bo’lib, suyuqlik tiniqlashadi, kulturadan achigan moy hidi keladi. Seyssler agarida tiniq koloniyalar- shudringsimon, mayda bir necha millimetrli, chetlari tekis yoki qirqilgandek, yaltiroq yuzali, gemoliz zonasi bilan o’ralgan koloniya hosil qiladi .Koloniyalar sal qo’ng’irroq yoki kulrang-xira bo’lib, o’rtasi botiq yoki bo’rtiq bo’ladi. Bitta shtammning o’zida bir necha xil tip koloniyalar uchraydi. Tik agarda koloniyalar yasmiq yoki markazi zich paxta bo’lakchasiga o’xshaydi.
Biokimyoviy xususiyatlari. Cl. botulinum glyukoza, levulyoza, maltoza, gliserin, dekstrin, salisin, adonit, inozitlarni parchalab, kislota va gaz hosil qiladi.
Chidamliligi. Qo’zg’atuvchining vegetativ hujayralari tashqi muhitning har xil omillariga chidamsiz. 80⁰C haroratda 30 daqiqada, qaynatganda 2-5 daqiqada o’ladi. Qo’zg’atuvchi sporalari juda chidamli. Ular 5-6 soat qaynatilganida halok bo’ladi. Shuning uchun botulizm sporasini zarasizlantirish uchun uni 120⁰Cda 30 daqiqa avtoklavlash kerak. Sporalar past haroratga chidamli va -190⁰C da o’lmaydi. -16⁰C da bir yil saqlanadi. Shuning uchun ko’p miqdorda sporasi bor muzlagan substratlar zaharli bo’lishi mumkin. Ular suyuq moddalarda qaynatilganda 15-20 daqiqadan keyin, zich moddada esa 2 soatdan keyin parchalanadi. Bakteriya sporalari 5% li fenolda bir sutka, 10% li xlorid kislotasi uy haroratida bir soatda, 40% li formalin ikki barobar suyultirilganda 24 soatda o’ldiradi.
Patogenligi. Anaerob sharoitlarda hayvon organizmi, o’simlik va hayvon mahsulotlarida, hamda maxsus oziqa muhitlarda Cl. botulinum neyrotoksinlar guruhiga kiruvchi kuchli ekzotoksin hosil qiladi. Bu toksin barcha ma’lum tabiiy zaharlardan kuchli bo’lib, uning 10 mg kristali shakli butun yer shari xalqini zaharlashi mumkin ( S. Martinov, 1969). Toksin tarkibida beshta faktori bor- neyrotoksin, gemolizin, gemolizin-gemagglyutinin, lipaza va proteaza. Itlar, mushuklar, bo’ri, kayotlar va boshqa yirtqichlar kasallikka chidamli.Laboratoriya hayvonlaridan oq sichqon, dengiz cho’chqasi va quyonla botulinum toksinining barcha toksinlariga moyil.
Patogenezi. Botulizm toksikoinfeksiya hisoblanadi. Toksin organizmga oziqa bilan kiradi. Bunda markaziy nerv sistemasi kuchli zararlanadi. Qondan toksin organlarga o’tib, nerv elementlarini zararlaydi. Bel mator markazlari neyronlariga va uzunchoq miyaga ta’sir etib, falajlanish belgilarini paydo qiladi.