I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Monopolist foydasi 

RASM 

Chekli 

xarajat 

O`rtacha 

xarajat 

Talab 

Chekli daromat 

---

 

251 

mavqega  tayanib,  sarflarni  kamaytirmay  foyda  ko`rish,  raqobatning  yo`qligi  yoki 

zaifligidan  foydalanib,  bozorga  o`z  izmini  o`tkazishi  mumkin.  Yirik 

kompaniyalarni mayda va o`rtalari bilan birlashishi ko`p tarqalgan. Vertikal ishlab 

chiqarish integratsiyasi shakllanganda yagona ishlab chiqaruvchi qolishi tabiiy.  

Monopolistning ijtimoiy farovonlikga ta'sirini baholash uchun rejalashtirishda 

uni  mahsulotining  sotilish  va  ishlab  chiqarilish  darajalarini  solishtirish  zarur. 

Monopolist  ishlab  chiqarishda,  chekli  daromad  va  chekli  xarajatlar  chiziqlari 

kesishishini sotish miqdorini belgilab olish uchun foydalanadi.  

 

Shunday qilib, jamiyat uchun monopolistning taklif etayotgan narxi xaridorlar 

talabi  oshgan  sari  oshib  boradi  va  narx  oshgan  sari  esa  xarid  qobiliyati  tushib 

boradi.  Shuningdek,  monopolistning  narx  jihatidan  bozordagi  talab  egri  chizig`i 

bo`yicha  narxlar  o`rtasidagi  salbiy  munosabatni  samarasiz  yuqori  narxi  bilan 

yuzaga  keltiradi.

  Ijtimoiy-iqtisodiy  rivojlanish  maqsadlarining  murakkabligi  va 

o`zaro  bog`liqligining  qarama-qarshiligi,  ularning  ijobiy  yoki  salbiy  oqibatlarga 

olib  kelishi  mumkinligi  tartibga  soluvchi  monopolist  o`z  maqsadlarini  alohida 

holda  emas,  balki  birgalikda,  ularning  o`zaro  bog`liqligini  inobatga  olgan  holda 

ishlab  chiqishga  majbur  qiladi.

 

Monopol  kompaniyalarning  iqtisodiy  roli  jamiyat 

iqtisodiy  tizimida  mulkchilik  munosabatlarida  iqtisodiy  samaradorlik  va    ijtimoiy 

Xaridorlar 

uchun narx 

Xaridorlarga qulay 

narx sotuvchilar 

qo`ygan narxdan  

pastroq

 

 

Xaridorlarga qulay 

narx sotuvchilar 

qo`ygan narxdan  

yuqoriroq 

Monopolist 

uchun narx 

Chekli 

xarajat 

Talab 

(Xaridorlarga qulay narx) 

Xaridorlar 

uchun narx 

Monopolist 

uchun narx 

Ishlab chiqarish salmogi 

Ishlab chiqarish hajmi