I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Qisqacha xulosalar 



 

Firmaning  maqsadi  umumiy  daromaddan  barcha  qilingan  umumiy 

xarajatlarni ayirishdan hosil bo`ladigan foydani maksimallashtirishdir. 



 

Firmaning  holatini  tahlil  qilishdan  mahsulotga  ketishi  mumkin  bo`lgan 

barcha  muqobil  xarajatlarni  o`rganish  muhim  hisoblanadi.  Shunday  muqobil 

xarajatlardan  biri  bu  pul  xarajatlari  ya’ni  firma  ishchilariga  to`laydigan  oylik 

maoshlaridir.  Boshqa  muqobil  xarajatlardan  biri  bu  kutilgan  xarajatlardir  ya’ni 

firma  egasi  sohasi  bo`yicha  topishi  mumklin  bo`lgan  oylik  maoshi  firma  uchun 

xarajat hisoblanadi.  



 

Firmaning  xarajatlari  ishlab  chiqarish  jarayonida  aks  etadi.  Kiritilgan 

xarajatning qiymati ko`payganiligi uchun kamayib boradigan chekli mahsulotning 

sifatini  o`zida  namayon  qilib,  firma  o`ziga  xos  ishlab  chiqarish  funksiyasini  bir 

tekisda  olib  boradi.  Natijada  firmaning  umumiy  xarajatlari  ishlab  chiqarilgan 

mahsulotning qiymati oshganligi uchun ko`payadi. 



 

Firmaning  umumiy  xarajatlarini  ikkiga  bo`lsak  bo`ladi:  bular  doimiy 

xarajatlar va o`zgaruvchan xarajatlar. Doimiy xarajatlar shunday xarajatlarki, firma 

---

 

219 

ishlab  chiqargan  mahsulot  hajmi  o`zgarsa  ham,  ular  o`zgarmaydi.  O`zgaruvchan 

xarajatlar  shunday  xarajatlarki  firma  ishlab  chiqargan  mahsulotning  miqdoriga 

qarab o`zgaradigan xarajatlardir.  



 

Firmaning umumiy xarajatlaridan shunga bo`g`liq bo`lgan ikkita xarajat turi 

kelib chiqadi. Birinchisi o`rtacha umumiy xarajat – bu umumiy xarajatni mahsulot 

hajmining nisbati orqali aniqlanadi. Ikkinchisi qo`shimcha xarajat - bu qo`shimcha 

bir  birlik  mahsulotning  ko`payishidan  umumiy  xarjatlarni  ko`paytiradigan 

xarajatlar yig`indisiga teng. 



 

Firmaning  holatini  tahlil  qilayotganda  o`rtacha  umumiy  xarajat  va  chekli 

xarajatni  grafigini  chizish  odatda  foydali.  Firma  misoli  tariqasida  chekli  xarajat 

ishlab  chiqarilgan  mahsulot  hajmi  bilan  birgalikda  ko`payadi.  Mahsulot 

ko`payganligi  uchun  boshida  o`rtacha  umumiy  xarajat  pasayadi  va  mahsulot 

qo`shimcha  ko`payganidan  keyin  o`rtacha  umumiy  xarajat  o`sadi.  Chekli  xarajat 

egri  chizig`i  doimo  o`rtacha  umumiy  xarajat  egri  chizig`i  bilan  o`rtacha  umumiy 

xarajatning minimum miqdorida kesishadi. 



 

Firmaning  xarajatlari  odatda  vaqtga  bo`g`liq.  Xususan,  ko`pgina  xarajatlar 

doimo qisqa muddatlidir, lekin o`zgaruvchan xarajatlar uzoq muddatlidir. Natijada, 

firma  o`zining  ishlab  chiqarish  hajmini  o`zgartirsa,  uning  o`rtacha  umumiy 

xarajatlari uzoq muddatga qaraganda qisqa muddatda ko`payadi.