Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

FIDOYI BOLALAR
Qadrli Zaynab!
Xatingni olganimga ikki kun bo‘ldi. O‘sha kuni­
yoq javob yozgim bor edi­yu, lekin o‘qituvchi uyga 
ko‘p vazifa berib yuborgani uchun ulgurolmadim. 
Shunga ko‘ra endi javob yozyapman.
Yangi o‘qituvchi menga ma’qul bo‘lib boryapti. 
Direktor sinfimizga kirganida, Damir nima hunar 
ko‘rsatganini senga aytib bergan edim. O‘shan­
da hammamiz Damirning sho‘ri quridi, deb o‘yla­
gan edik. Yo‘q, o‘qituvchi unga hech qanday chora 
ko‘rmadi. O‘zimning ham o‘takam yorilib yurgan 
edi. Aksi bo‘lib chiqdi. Hozir u men bilan juda yax­
shi munosabatda.
So‘nggi  paytlarda  fidoyilik  mavzusi  o‘qituv­
chimizning og‘zidan tushmay qoldi. Fidoyilik haqi­
da eshitgan­bilgan gaplarini aytib beradi­da, keyin:
– Xo‘sh, buni qandoq tushundinglar? Bu haqda 
nima deysiz? Qissadan hissa nima? – deb bizdan 
fikr so‘raydi.

---

39
«Ona tarbiyasi»
O‘qituvchimizga men nega ma’qul kelib qol­
ganimning sirini aytaymi? Men hamisha uning 
ko‘nglidagi gapni topib aytaman – qissadan chi­
qadigan hissani topib gapiraman. U hikoyasini 
boshlashi bilanoq ko‘zlangan muddaoni sezib ola­
man­da, so‘raganda darrov javobni yopishtiraman.
Bundan u juda mamnun. Har safar javobidan 
keyin: «Ofarin, Ahmad!» deb qo‘yadi, so‘ngra:
–  Sizlar  ham  hayotda  mana  shunday  fidoyi 
bo‘linglar, bolalar! – deb butun sinfga o‘git beradi.
Kunlardan birida shu mavzuda qattiq tortishib 
qoldik.
O‘qituvchining ko‘ngliga qarab javob beraverish 
meni nihoyatda zeriktirib yubordi. Bir hikoya aytib 
bergan  edi,  shuni  o‘z  bilganimcha  ta’riflamoqchi, 
bu haqda o‘z fikrimni bildirmoqchi bo‘ldim.
Bunisi  ham  fidoyilik  haqida  edi.  Men  senga 
 uning qisqacha mazmunini gapirib beray.
Urush payti. Qishloq maktabi. Qishloqda biz­
ning askarlarimiz turibdi. Biz tengi bir bola dush­
manni ko‘rishi bilan askarlarimizga xabar qili­
shi kerak. U shu haqda topshiriq oladi. Bola bir 
daraxtga chiqib olib, kuzatib turadi. Uzoqdan 
dushman ko‘rinadi. Bolakay shosha­pisha yerga 
tushib, qishloq tomonga yuguradi. Yo‘lda o‘q yeb 
yaralanadi. Ammo shunga qaramay chopib keta­
veradi. Qishloqqa yetib olgach, komandirga dush­
man kelayotganini aytadi va yiqiladi. Shu yerning 
o‘zida joni uziladi.
– Qani, Ahmad, tur o‘rningdan, – dedi o‘qituvchi 
odati bo‘yicha. – Xo‘sh, bu hikoyaning biz uchun 
qanday tarbiyaviy ahamiyati bor?
– Oldin bitta savolim bor, afandim, – dedim 
o‘rnimdan turib. – Shu voqea chindan ham bo‘lgan­

---

40
Aziz Nesin
mi o‘zi yoki fidoyilikka namuna sifatida uni katta­
lar ichidan to‘qiganmi?
O‘qituvchi mendan buni kutmagan edi. Shuning 
uchun ancha dovdirab qoldi. Nima deyishni bilmay 
biroz o‘ylanib turgach:
– Bu bilan nima demoqchisan? – dedi jahl ara­
lash. – Birov buni ichidan to‘qiganmi yoki bo‘lgan 
voqeami – senga buning nima daxli bor?
– Agar shu bo‘lgan voqea bo‘lsa, ishonish qiyin.
– Nimaga?
– Dushmanni kuzatib turish – bu muhim top­
shiriq. Kelib­kelib o‘n bir yashar bolaga shu ish 
topshiriladimi? Nima, boshqa odam yo‘qmidi? Men 
shunisiga hayron bo‘lib turibman. Qolaversa, bo­
lalarning kelajagi uchun hayot­mamot jangi ke­
tayotgan bir paytda yosh bolaga harbiy topshiriq 
berib, uni...
– Bu shunchaki badiiy bir hikoya, albatta, – dedi 
o‘qituvchi so‘zimni bo‘lib. Keyin butun sinfga mu­
rojaat qildi: – Xo‘sh, Ahmadning gapi to‘g‘rimi? Siz­
lar nima deysiz?
Qiy­chuv ko‘tarildi. «Noto‘g‘ri, noto‘g‘ri», degan 
ovozlar eshitildi.
Chingiz degan bola dik etib o‘rnidan turdi.
–  Bizlar  ham  fidokor  bo‘lmog‘imiz  kerak,  afan­
dim. Hikoya bizni shunga o‘rgatadi.
Xuddi aqlli gap aytganday kerilib menga qarab 
qo‘ydi.
Mening yonimni olgan yolg‘iz Damir bo‘ldi.
–  Men  ham  Ahmadning  fikriga  qo‘shilaman, 
afan dim.
O‘qituvchi yana butun sinfga yuzlandi:
– Qani, aytinglar­chi, nima uchun Ahmad bilan 
Damirning fikri boshqa?

---

41