Ona tarbiyasi: roman va hikoyalar / Aziz Nesin

ISHLAGAN – TISHLAYDI
Do‘stim Ahmad!
Menga hamisha shunaqa uzundan­uzoq xat­
lar yozaver. Xo‘pmi? Uzundan­uzoq deganimni 
ko‘nglingga olma, aslida uni bir zumdayoq o‘qib 
chiqdim. Sinfda bir­ikki bolaga ham o‘qib bergan 
edim, toza miriqib kulishdi.
Bu  tomonlarda  salqin  tushib  qoldi.  Endi  ol-
dimizdagi maydonda o‘ynamay qo‘ydik. Maktabdan 

---

30
Aziz Nesin
kelib, darslarimni tayyorlayman, oyimga qarashib 
yuboraman. Opamning bunaqa ishlarga hushi 
yo‘q. Supurgini ko‘rsa o‘takasi yoriladi. Uning eng 
yaxshi ko‘rg‘an ishi – oshxonaga kirib olib, pirojniy 
yoki keks pishirish. Ammo opam oshxonaga kir­
sa, oyim yurak o‘ynog‘ida yuradi. Nega deganda, 
opam bir kun oshxonaga kirgudek bo‘lsa, oyim bir 
haftagacha qiynaladi – hamma narsa ostin­ustun 
bo‘lib ketgani uchun qo‘ygan buyumini joyidan to­
polmaydi.
Shu opamni uzatmoqchi bo‘lib yurishuvdi, foti­
hasi buzildi. Keyingi paytlarda uyimizda hamma­
ning og‘zida shu to‘y masalasi edi. Ukam Metinning 
bir og‘iz so‘zi opamning fotihasini buzdi­qo‘ydi...
Ba’zan kechqurunlari dadamning o‘rtoqlari biz­
nikiga to‘planishadi yoki biz ularnikiga chiqamiz. 
Xullas, haftada kamida ikki kun mehmondorchilik 
bo‘ladi. To‘rt og‘ayni bir joyga yig‘ildi deguncha, dar­
rov Zaynalbeydan gap ochiladi. Zaynalbey degan­
lari – bu dadamlar ishlaydigan idoraning xo‘jayini.
– Jonimga tegdi shu gap. Nuqul Zaynalbey, Zay­
nalbey deysizlar. Boshqa gap qurib qolganmi axir, 
– deydi oyim norozi bo‘lib.
Shundan keyin gap boshqa mavzuga ko‘chadi. 
Lekin oradan sal o‘tmay yana Zaynalbey tilga 
tushib qoladi. Hammalari uni yomonlab ketishadi.
Zaynalbeyning yana ikki­uch joyda idorasi bor 
ekan. O‘zi juda badavlat emish. Buning ustiga 
mol­dunyosi kun sayin ortib borayotganmish. Zay­
nalbey aslida ishlamaydigan, qovoqbosh bir odam 
ekan. Boshlang‘ich maktabni zo‘rg‘a amal­taqal 
qilib bitirgan ekan.
Dadamning oshnalaridan biri Zaynalbeyga elat 
bo‘larkan. O‘sha bir voqeani gapirib berdi.

---

31
«Ona tarbiyasi»
– Zaynalbey aslida bizdan o‘n yosh katta, – dedi 
u. – U uchinchi sinfda o‘qib yurganida, men en­
digina maktabga qatnay boshlagan edim. Demak, 
bir sinfda necha yildan o‘tirib chiqqanini xomcho‘t 
qilib chiqish mumkin. Men boshlang‘ich maktab­
ni bitirganimda u hamon to‘rtinchi sinfda o‘qirdi. 
«O‘g‘ling shu yerning o‘zidan domla­imom bo‘lib 
chiqadi», deb odamlar uning otasini kalaka qili­
shardi. O‘sha kezlari Zaynalning soqol­mo‘ylovi 
sabza urib, yigitcha bo‘lib qolgan edi. Bir kuni 
deng, maktabga inspektor kelib qoldi. To‘g‘ri 
Zaynal o‘qiydigan sinfga kiribdi. O‘qituvchisi 
yoshgina yigit ekan. Inspektor bundoq qarasa, 
mo‘ylovli Zaynal o‘tiribdi­yu, yoshgina yigit tik 
turibdi. «Nega o‘rningdan turding, o‘g‘lim, o‘qituv­
ching hech nima demadi­ku», – debdi inspektor 
o‘qituvchi yigitga. U o‘sal bo‘lib, qip­qizarib ketib­
di. Zaynalday befarosat, qovoqbosh bolani ko‘r­ 
maganman.
– Nima, hozir o‘zgarib qolganmi? Ilgarigidan 
beshbattar miyasi suyulib ketgan­ku, – deydi da­
dam.
«Kunduzi chiroq yoqib topib bo‘lmaydigan ovsar», 
«Tentaklar ichida dunyo chempioni...» Va hokazo, 
va hokazo.
– Sendan o‘qib odam chiqmaydiganga o‘xshaydi, 
yaxshisi, ko‘zim tirikligida yonimda yur, savdo­ so­
tiqni o‘rgan, – deb otasi uni maktabdan qaytarib 
olibdi. Shu­shu Zaynal savdo ishlariga sho‘ng‘ib 
ketibdi. Tez fursatda katta boylik orttiribdi.
Ularning gapiga qaraganda, Zaynalbey o‘taket­
gan dangasa, alifni kaltak deyolmaydigan qovoqbosh 
odam bo‘lsayam, uning zo‘r bir qobiliyati bor ekan 
– u odam ishlatishni qiyvorarkan. Zaynalbeyning 

---

32