Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

23-dars
UMR SHUNDAY KECHADI

---

82
Qadrli o‘quvchi! Nutqda bir mazmunni har xil ifoda shakllari bilan berish mumkin. 
Bunda mazmunga turli ta’sir bo‘yoqlari yuklanadi. Shu bois nutq maqsadidan kelib 
chiqib, ifoda shakllaridan tanlab foydalaniladi. Masalan, 
1. Zamon bilan hamnafas bo‘lganlar boshqalardan bir qadam oldin yurishadi. (sodda 
gap) 
2. Zamon bilan hamnafas bo‘ling, shunda boshqlardan bir qadam oldin yurasiz.
(bog‘lovchisiz qo‘shma gap) 
3. Shuni bilingki, zamon bilan hamnafas bo‘lganlar boshqalardan bir qadam oldin 
yurishadi. (ergash gapli qo‘shma gap) 
4. Kimki zamon bilan hamnafas bo‘lsa, u boshqalardan bir qadam oldin yuradi. 
(ergash gapli qo‘shma gap) 
5. Zamon bilan hamnafas bo‘ling va boshqlardan bir qadam oldin yuring. (bog‘langan 
qo‘shma gap) 
Demak, nutqda bog‘langan, ergashgan hamda bog‘lovchisiz qo‘shma gaplar o‘zaro 
ma’nodosh bo‘lishi mumkin. Fikr ergash gapli qo‘shma gaplar bilan ifodalanganda esa 
mazmun ta’sirli, bo‘yoqdor bo‘ladi.
23.3-mashq. 
Berilgan gaplarni qo‘shma gapning turli shakllari orqali yozma ifodalang. 
1. Yoshlikdagi xato ham foydadan holi emas, faqat uni to qariguncha sudrab yurmasak 
bo‘lgani. (Gyote)
2. Siz kim bilandir bahslashib, g‘olib chiqishingiz mumkindir, lekin hech qachon o‘sha 
insonning xayrixohligiga erisha olmaysiz. (B.Franklin)
3. Qadam tashlang, yo‘l o‘z-o‘zidan paydo bo‘ladi. (S.Jobs)
4. O‘z xatosini tan olish shunday sifatki, nafsda xokisorlik kuchayib, kibr 
kuchsizlanadi. 
(Naqshbandiy)
23.2-mashq. 
Quyidagi qo‘shma gapning sinonimlarini hosil qiling va mazmunda 
o‘zgarish sodir bo‘lgan-bo‘lmagani haqida so‘zlang.
1.Ular daryo bo‘yidag
i 
sakson qavatli mehmonxonaning yetmish beshinchi qavatiga 
joylashishdi, chunki bundan pastda joy yo‘q edi. 
2.Xizmatchilardan liftni ishlatib berishni iltimos qilishdi, lekin foydasi bo‘lmadi: lift 
avtomatik ravishda o‘char ekan. 
3. Pastda qolishning ham iloji yo‘q, yetmish beshinchi qavatga zinapoya orqali piyoda 
chiqish esa azob.