Ona tili umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 10-sinfi uchun darslik

24-dars
ALDANIB QOLMA!
24.1-mashq.
Aziz o‘quvchi, hikoyadan siz qanday xulosa chiqardingiz? Quyidagi 
maqollardan qay bir(lar)i sizning xulosangizga mos keladi?
1. Halol topgan pulingga, olib yesang osh-u non,
Shundagina ishtahang ochiladi begumon.
2. Bir harom luqma deb, ming halol luqmani yo‘qotasan.
3. Oshing halol bo‘lsa, ko‘chada ich.
4. Chiroyli tovus o‘z parlarini ehtiyot qilar,
Vijdonli kishi o‘z shon-u sharafini saqlar.

---

86
Hazrat Ali roziyallohu anhu otlarini bog‘lab, masjidga kiraverishlarida bir tilanchiga 
ko‘zlari tushibdi va unga ikki tillo tanga ehson qilishni niyat qilibdilar.
Namozlarini o‘qib bo‘lib, chiqib qarasalar, tilanchi ham, otlarining egari ham yo‘q ekan.
Yangi egar olmoqchi bo‘lib bozorga borgan ekanlar, masjid oldida ko‘rgan tilanchilari 
o‘zlarining egarlarini sotib turganlariga ko‘zlari tushibdi. Tilanchiga borib, ikki tillo tanga 
berib, egarlarini sotib olibdilar…
Alloh taolo belgilab bergan rizqimizdan ortig‘iga ham, kamiga ham ega bo‘la olmaymiz, 
faqat shu rizqni halol yoki harom yo‘l bilan topishimiz o‘zimizga bog‘liq.
(hordiq.uz)
24.2-mashq. 
“Aldanib qolma!” matnidan gap bo‘laklari tartibi o‘zgargan jumla(lar)ni 
aniqlab, daftaringizga yozing. Odatdagi tartibga aylantirib ko‘ring va ma’noda qanday 
o‘zgarish yuz berganini izohlang. 
24.3-mashq. 
Matnni o‘qing. Rivoyatdan chiqargan xulosangizni yozma ifodalang.
Gap bo‘laklari tartibi ikki xil: a) odatdagi tartib; b) o‘zgargan tartib. 
Odatdagi tartibda ega (o‘z aniqlovchisi bilan) oldin, kesim gapning oxirida keladi: 
Go‘zal xulq va boshqalarga yaxshilik qilish, farzandlarga yaxshi o‘rnak bo‘la olish saodat 
saroyining kalitidir. (Tohir Malik)
O‘zgargan tartib (bu inversiya ham deyiladi)da bu qoida amal qilmaydi Gap 
bo‘laklarining odatdagi o‘mi ahnashtirib berilishi nasrga nisbatan ko‘proq she’riyatda 
uchraydi. Bunda ijodkor ma'lum so‘zlarni ta'kidlash, ularning ta'sirchanligini oshirish 
maqsadida va she'riyat talabi bilan so‘zlarning o‘rnini almashtiradi: 
Ko‘pkariga kirganning 
Halollik erur dardi.(A.Oripov)