O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Y aba yirtinchug bir yintem ider tuymayur.
Yasimuqcha bo ‘di intin anta yo ’q erip,
Yamaracha ko‘rugin busdachi erur.
(yeT§, 122-bet)
Dastlabki misradagi «erip» so'zi uchinchi misrada yana qaytarilib, 
qofiya vazifasini bajarib kelyapti. Radifning qofiya o'rnida qo‘llanishi - 
qofiyasiz misralar oxiridagi takror so‘nggi guruhga kiruvchi to ‘rtlikning 
asosiy belgisi hisoblanadi. Chunki uning har bir misrasida ohangdosh 
so‘zlar o'rniga bir so‘z takrorlanib qo‘llanadi:
Yayqi suvni qishqi o'dtc buz tivurler.
Yana yayin qishqi buzni suv tip tivurler.
Yangilduqta chin burqanni ko'ngul tivurler,
Yangilmaduqta k o‘ngulni o ‘k burqan tivurler.
(yeT§, 120-bet)
Takror so ‘zning qofiya vazifasini bajarishi isiom muhitining mahsu-
509

---

Bu ochun rabot ul tushub ko'chguluk.
Rabotqa tushukli tushar k o ‘cheuluk.
0 ‘ng arqish uzadi qo‘pup y o ‘l tutub,
0 ‘ngi qo ‘pmish arqish necha ko'ch au lu k1'1'.
Bu yerda «ko‘chgu1uk» so‘zi to 'rtlik misralarini bir-biriga 
bugMayapti va ohangdoshlik hosil qilib, qofiya vazifasini bajarib kelyap- 
ti. M azkur usul adabiyotshunoslikda epifora deyiladi. Epifora «... muay- 
yan tushuncha yo jumla m a’nosini ta ’kidlaydi; ohangdoshlik va musi- 
qiylikni rag ‘batlantiradi, misralami bayt yo bandlarga uyushtiradi, bunda 
u qofiya vazifasini o‘rindoshlik asosida bajaradi»164.
Demak, epifora - radifning qofiya o ‘m ida qo ‘llanishi islomdan ol- 
dingi turkiy she’riyatda shakllangan hodisadir. Buning Adib Ahmad ijo- 
dida uchrashi qadimgi turkiy adabiyotdagi an ’ananing keyingi davrlarda 
ham davom etganligidan dalolat beradi.
Buddaviylik she’rlari orasida «Inonch» nomli she’r ham shakliy tu- 
zilishiga ko‘ra alohida xususiyatga ega. U besh band - 20 misradan tash­
kil topgan. She’m ing dastlabki bandlariga e ’tibor qilaylik:
Alqu qam ag‘ uch o ‘dki burqanlarqa,
Arish arig‘ nirvan to'zlug iduq nomqa.
Ayag‘ulug‘ arya sangga quvragMarqa,
Ayap kulep alqu o ‘dte inanurmen.
Burqanlarning ulushining pramanusi,
Bo‘lsar neche ancha sanlig1 ulush sayu 
B o‘dlar o ‘ze alqu o ‘dte burqanlarqa,
Bulidlayu tapig‘ o ‘ze tapinurmen.
(yeT§, 150-bet)
K o‘rinadiki, birinchi to ‘rtlikning uch misrasi o ‘zaro ketma-ket qo­
fiya asosiga qurilib, to‘rtinchi misra ochiq qolyapti. Ikkinchi to'rtlik 
misralari orasida esa qofiyalanish holati mavjud emas. Faqat to ‘rtinchi
,M Yugnakiy A. Hibat ul-baqoviq. Tashkent, 
B adiiy adabiyot, 
1971. 
B, 
53..
164 A dabiyot nazariyasi. 2 tom lik, 2-tom. Toshkent, Fan, 1978. B. 392.
510