O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

ralarda Sayyid Qosimiy to‘g ‘risida m a’lumot y o ‘q.
“llohiynoma”ning xotima qismidagi va “Majma’ ul-axbor”dagi
ma’lumotlardan Qosimiy ilgari shoh va amaldorlar xizmatidabo‘lganligi
anglashiladi. Keyinchalik noma’lum sabablarga ko‘ra, saroydan chet-
lashtiriladi. Oqibatda shoiming turmushi og‘irlashgan. Bu to‘g ‘rida Abu
Said Mirzoga bag‘ishlangan madhiyasida yozgan. Sayyid Qosimiy har
to'rt dostonini yaratish bilan turkiy adabiyotda Xl-XV asrlarda rivoj top­
gan didaktik dostonchilik an’analarini mahorat bilan davom ettirdi.
“Ilohiynoma” dostonining mazmuni. Sayyid Qosimiy dostonlari
orasida “Ilohiynoma” asari alohida ahamiyat kasb etadi. Shoiming maz-
kur asari pok, vafodor ayol timsolini madh etadi. “Ilohiynoma”ni Sayyid
Qosimiy ayolning ta'rif-tavsifi bilan boshlaydi:
Bor erdi vaqte bir sohibjamole,
Nigore, nozanine, bemisole.
Malohat kishvarida podshohye,
K o‘zi lashkarkashu husni sipohye...
Ko'zi sarfitnayi ofoq erdi,
Jahonda juft qoshi toq erdi...
Aminu muttaqiy erdi haloli,
Yomon-yaxshi bila yo‘q qilu qoli.
491

---

Bundankeyingi voqealarda dramatik holatlar ancha kuchli. Ayolning 
eri Ka’ba ziyoratiga otlanadi. Safar oldidan ukasiga, xotinimdan sen xa­
bar olib turasan, u istaganini muhayyo qil, kelganimdan so‘ng o‘n barobar 
qilib qaytaraman, deb va’da beradi. Yigit har ikki kunda kelib, akasi xoti- 
nining yumushlarini bajarib ketar, odobni o‘z o‘miga qo‘yar edi.
Ki, xotun erdi olam porsosi,
Muzayyan erdi andin zuhd asosi.
[Ya’ni: ayol olamdagi eng xudojo‘y ayol edi, toat-ibodat bilan 
shug‘ullanish uning ziynati edi] Shunday fazilatlarga ega boMgan ayol 
doimo yuzini pinhon tutar, yigit uning jamolini ko‘rmagan edi. Nogahon 
bir kuni kutilmaganda yigit ayolning parda ortidagi go‘zal yuziga ko‘zi 
tushib qoladi va