I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

qoplovchi 
(qobiq)
 
va
asosiy, 
yoki
to`plovchi to`qimalar
rivojlangan. 
To`qima
bu o`simlik organizmida bir xil vazifani bajaruvchi va 
tuzilishi o`xshash bo`lgan hujayralar yig’indisidir. 
Moyli o`simliklarning urug’lari to`qimalarning turli xillaridan iborat bo`lgan 
murakkab ko`p hujayrali tuzilmadir. Urug’larning to`qimalari fiziologik-
biokimyoviy xossalari, almashinuv jarayonlari va kimyoviy tarkibi bilan 
differentsiatsiyalangan.
Turli o`simliklarning bir nomdagi to`qimalari katta 
o`xshashlikka ega va o`xshash vazifani bajaradi. To`qimalar bir-biridan ajralmagan 
bo`ladi va o`zaro ta'sirlashuvchi tizimni tashkil qiladi (1-rasm). 
1-rasm. Urug’ va mevalarning tuzilishi. 
a - kungaboqar urug’i: 1 - urug’don; 2 - mevali qobiq; 3 - urug’li qobiq; 
b - kanakunjut urug’i: 1 - endosperm; 2 - urug’don; 3 - urug’don qobig’i; 
v – zig’ir urug’i: 1 - urug’don; 2 - endosperm; 3 - urug’don qobig’i. 
Qoplovchi o’rab turuvchi qobiq to`qimalari urug’ murtagi va endospermini 
tashqi muhitning noqulay fizik, mexanik va kimyoviy ta'sirlardan - mexanik 
shikastlanishlardan, qurishdan, begona organizmlarning kirishidan, ortiqcha 
namlanishdan himoya qiladi.
To`plovchi to`qima murtak va endospermda rivojlangan. Bu to`qimada 
ozuqa moddalari to`planadi va saqlanadi. To‘plangan ozuqa moddalari moyli 
urug‘larning ayrimlarida murtakda, ayrimlarida endospermda saqlanadi. 
Urug’lardagi barcha zaxira moddalar murtakda, to`g’rirog’i, urug’ 
pallalarida to`plangan o`simliklarga kungaboqar, xantal, paxta, indov va maxsar 

---

30 
misol bo`ladi. Kungaboqarda endosperm urug’ qobig’iga yopishib ketgan yupqa 
parda ko`rinishidagi bir jinsli to`qimadan iborat.
Urug’lari yaxshi rivojlangan endospermga ega bo`lgan o`simliklarga 
kanakunjut, mak va kunjut misol bo`ladi. Bunday urug’larning murtagida ozuqa 
moddalar mavjud emas, urug’ pallalari esa yomon rivojlangan.
Ba'zi o`simliklarda zaxira moddalar urug’ga nisbatan bir tekis taqsimlangan, 
ya'ni urug’ pallasida ham, endospermda ham to’plangan bo’ladi. Bu holda 
urug’ning qoplovchi va to`plovchi to`qimalari ham yaxshi rivojlangan. Bunday 
o`simliklarga zig’ir, soya misol bo`ladi.