Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

5- Leksiya 
Mavzu:
Mikroorgnizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli
 

Reja :
1. Azot aylanishida mikroorganizmlarning roli 
2. Uglerod aylanishida mikroorganizmlarning roli 
3. Oltingugurt, fosfor, temir aylanishida mikroorganizmlarning roli 

Asosiy adabiyotlar:
1.
Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i

---

21 
immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.134-136. 
2. Yemelyanenko P.A. i dr. Veterinarnaya mikrobiologiya.M.,Kolos.,1982.S.49-56. 
Qo‟shimcha adabiyotlar: 
1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya.
M. 2008 g. S. 87. 
2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989. S.109-124.
Tayanch 
iboralar
: 
organik 
azot, 
parchalanish, 
chirituvchi 
fermentlar, 
urobakteriyalar, mochevina, azot to‘plovchi bakteriyalar, nitrifikasiya, denitrifikasiya, 
bijg‘ish jarayonlari, fosfor, oltingugurt, temir bakteriyalari. 
 
Tabiatda mikroorganizmlar keng tarqalgan bo‘lib, unda beto‘xtov sodir 
bo‘ladigan moddalar almashinuvida aktiv ishtirok etadi.Tabiatda organik va anorganik 
moddalarning o‘zgarishi natijasida ularning shakllari ham o‘zgaradi. Miqdor jihatdan 
tugallanmay va yangidan ham paydo bo‘lmaydigan holat moddalarning va energiyaning 
almashinuvi deyiladi.
Azotning aylanishi
. Atmosferada 75,5% azot bo‘lib, qolgan 24,5% suvda va 
tuproqda organik va mineral birkmalar ko‘rinishida bo‘ladi. Oqsilning tarkibida 16-
18%, tuproqda 6-18 t cha birikkan azot bor ammo hayvon va o‘simliklar havodagi 
azotdan foydalana olmaydilar. Erkin va birikkan havodagi azotlar oldin 
mikroorganizmlar tomonidan o‘simlik va hayvonlar uchun iste‘mol qilinadigan 
shaklgacha aylantirilishlari kerak. Organik azotning mineral azotga, mineral azotning 
organik azotgacha aylantirilishi birqancha bosqichlarda o‘tadi. Chirituvchi mikroblar
oqsilni parchalashi natijasida oraliq moddalar birikmasi (albumoz, pepton, amid, 
aminokislotalar), sassiq hidli moddalar (indol, skotol, vodorod sulfid, uchuvchi yog‘ 
kislotalar) va ammiak hosil bo‘ladi. Bu 
ammonifikasiya
deb atalib, qo‘zg‘atuvchilari 
amonifikatorlar deb nomlanadi. Bu jarayon tabiatni tozalashda muhimdir. Chirituvchi 
mikroblarga
Cl.sporogenes, cl.septicum, cl.purtificus, p.vulgaris, b.subtilis,
zamburug‘lar va h.k. kiradi. Ular proteolitik ferment ishlab chiqaradilar. 
Mochevina
hayvon organizmida oqsillar almashinuvi natijasida to‘planib, siydik 
bilan chiqariladi. Urobakteriyalar ureaza fermenti ta‘sirida mochevinani – suv, karbonat 
angidridi va ammiakgacha parchalaydi. Ammiakni o‘simliklar o‘zlashtiradi. 
Mikroorganizmlarning azot aylanishidagi ammonifikasiyadan keyingi ikkinchi 
bosqichi – nitrifikasiyadir. 
Nitrifikasiya
jarayonida nitrifikasiyalovchi mikroblar ammiak va ammoniy 
tuzlarini 
nitrit 
( 
2NH
3
+3O
2
=2HNO
2
+158 
kal 
) 
va 
nitrat 
kislotalari 
(2HNO
2
+O
2
=2HNO
3
+48) tuzlarigacha oksidlaydi. Hosil bo‘lgan nitrat kislota tuproqda 
ishqorlar bilan birikib, selitra hosil qiladi. Selitra suvda yaxshi eriydi va o‘simliklar uni 
o‘zlashtiradi. Bu jarayon natijasida tuproq azotga boyiydi va uning unumdorligi oshadi. 
Nitrifikasiyalovchi mikroblarga 
Nitrosomonas, Nitrosocystis, Nitrosospiralar
kiradi.