Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

Mikroorganizmlarning toksinlari.
Ko‘pgina patogen mikroblar – toksin –zaharli
moddalar ishlab chiqaradi. Toksinlar mikroblar tashqi muhitga ishlab chiqaradigan
ekzotoksinlarga va mikrob hujayrasi tanasi bilan bog‘langan endotoksinlarga bo‘linadi. 
Ekzotoksinlarni toksin hosil qiluvchi mikroblarning bulonli kulturalarini filtrlab ajratish 
mumkin Botulizm, qoqshol, difteriya qo‘zg‘atuvchilarning toksigenlik xususiyatlari 
kuchli rivojlangan. Endotoksinlar mikrob hujayrasini parchalagandan keyingina 
(fizikaviy, kimyoviy, biologik usullarda) ajraladi. 
Mikrob ekzotoksinlari oqsil tabiatli bo‘lib, aktiv antigen hisoblanadi va ularga 
organizm antitelo paydo qiladi. Antitoksik zardoblar toksinga qarshi ta‘sir qiladi, 

---

16 
mikrob hujayrasiga emas. Ba‘zi bir bakteriya va zamburug‘lar bo‘yoq moddalar – 
pigmentlar
hosil qiladi. Bunda mikroblarning zich oziq muhitda hosil qilgan 
koloniyalari har xil rangda bo‘ladi – qizil, ko‘k, oq, tilla rang, yashil,qora va h.k. 
Tabiatda 
nurlanuvchi
mikroblar ham mavjud. Ular fotobakteriyalar deyilib 
yog‘och, baliq tangachalari, go‘sht, dengiz suvi va h.k ning nurlanishini hosil qiladi.
Ba‘zi bir bakteriyalar, 
xushbo‟y moddalar
hosil qiladi – vino, sut mahsulotlari, pichan 
va h.k. ni xushbo‘y hidli qiladi.
Mikroorganizmlarning ko‟payishi
deb ularning o‘z-o‘zidan ko‘payib (bo‘linib) 
mikrob hujayralari miqdorining ortishiga aytiladi. Bakteriyalar jinssiz (bo‘linish) va 
jinsiy kopulyasiya yo‘li bilan ko‘payadi.
Mikrob kulturasini oziq muhitda o‘sishida bir nechta bosqich (faza) larni o‘tadi. 
Ularni ba‘zi avtorlar 8 ta, boshqalari 4 ta bosqichga bo‘ladilar. 
1. Boshlanish fazasi (lag-faza). Bu fazada kultura oziq muhitga moslashadi.
2. Eksponensial (logarifmik) faza – kulturada hujayralar maksimal darajada 
ko‘payadi. Geometrik ko‘payish bo‘ladi (1,2,4,8,16,256 va h.k) Fazaning oxirida 
kulturaning o‘sishi sekinlashadi. 
3. Stasionar faza – yetilgan davr. Yangi hosil bo‘lgan va o‘lgan hujayralar 
miqdori tenglashadi. 
4. O‘lish fazasi- bunda hujayralar kamayibgina qolmay, o‘zgaradi ham. Sporalar 
hosil bo‘ladi. Mikrob hujayrasining ko‘payish qonuniyatini bilish kulturallarni oziq 
muhitlarda o‘stirish va saqlashda muhim amaliy ahamiyatga ega.

Nazorat savollari: 

1. Mikroorganizmlar fiziologiyasiga nimalar kiradi? 
2. Mikroorganizmlarning kimyoviy tarkibini ayting? 
3. Mikroorganizmlarning oziqlanish usullarini ayting. 
4. Mikroorganizmlarning nafas olishi deganda nimani tushunasiz? 
5. Mikroorganizm fermentlarining ahamiyati va turlari. 
6. Mikroorganizmlarning toksin, pigment hosil qilish, ko‘payish va o‘sishini
tushuntiring.