Toshkent davlat agrar universiteti agrologistika va biznes fakulteti buxgalteriya hisobi, tahlil va audit kafedrasi

---

1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
QISHLOQ XO‘JALIGI VAZIRLIGI
TOSHKENT DAVLAT AGRAR UNIVERSITETI
AGROLOGISTIKA VA BIZNES FAKULTETI
BUXGALTERIYA HISOBI, TAHLIL VA AUDIT KAFEDRASI
KURS ISHI
MAVZU: XARAJATLAR VA DAROMADLARNI HISOBGA OLISH
Bajardi:
Tekshirdi:
TOSHKENT – 2022

---

2
M U N D A R I J A
KIRISH
………………………………………………………………………..3
1
. ADABIYOTLAR SHARHI………………………………………………..5
2.
XARAJATLAR VA DAROMADLARNI HISOBGA OLISH…………..8
2.1. Xarajatlar to‘g‘risida tushuncha va ular hisobini tashkil qilishning
huquqiy-me’yoriy asoslari. Xarajatlarni guruhlanishi …………………………8
2.2. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlari va uni hisobdan chiqarish hisobi.…….12
2.3. Korxonaning daromadi turlari…………………………………………….18
3. XULOSA……………………………………………………………………29
4. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI…………………….31

---

3
KIRISH
Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida ishlab chiqarish samaradorligini
oshirishda xarajatlar alohida o‘rin tutadi. Xarajatlar mahsulotlarni ishlab chiqarish,
tovarlar sotish, ishlar bajarish va xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq bo‘lgan sarflarning
puldagi ifodasidir. Xarajat – bu moddiy resurslarni sotib olishga qilingan sarflar
bo‘lib‚ daromadlar va xarajatlar konsepsiyasiga ko‘ra‚ shu davrning o‘zida daromad
keltirishi kerak. Xarajatlarga milliy standartlarda quyidagicha ta’rif beriladi:
«Xarajatlar –aktivlarning qisqarishi yoki sarflanishi natijasida iqtisodiy resurslarning
kamayishi, shuningdek daromadlarni olishga oid xo‘jalik sub’ektining odatiy faoliyati
natijasida majburiyatlarning paydo bo‘lishidir». Xarajatlarini hisobga olishning asosiy
vazifalariga quyidagilar kiradi:

iqtisodiy natijalarini hisobga olgan holda boshqaruv qarorlarini qabul qilish

uchun sub’ekt ma’muriyatini zarur ma’lumotlar bilan ta’minlash;

chetga chiqishlarni aniqlash maqsadida haqiqatda sarflangan xarajatlarni

kuzatish va nazorat o‘rnatish, ularni me’yoriy va rejadagi hajmi bilan taqqoslas
va kelgusidagi iqtisodiy strategiyasini shakllantirish;

ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlarni baholash va moliyaviy natijalarni

hisoblash uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlarning tannarxini hisoblash;

sub’ekt tarkibiy bo‘linmalari ishlab chiqarish faoliyatining iqtisodiy

natijalarini aniqlash va baholash;

uzoq muddatli xususiyatga ega bo‘lgan ishlab chiqarish texnologiyalarining

qoplanishi, bozorlarda sotilayotgan mahsulotlarning turlari bo‘yicha rentabellik

darajasi, ularga qo‘yilgan kapitallarning samaradorligi va faoliyati bo‘yicha

boshqaruv hisobi ma’lumotlarini bir tizimga keltirish.
Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari xarajat kalkulyasiya moddalari bo‘yicha
ishlab chiqarish turlari, xarajatlarning vujudga kelish joylari, mahsulot turlari
bo‘yicha buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. Xarajatlarni hisobga olish hamda

---

4
mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilishdan asosiy maqsad ishlab chiqarish va sotish
bilan bog‘liq xarajatlarni o‘z vaqtida, to‘laligicha va haqqoniy aniqlash, shubilan
birga ayrim mahsulotlarning haqiqiy tannarxini hisoblash hamda korxonaresurslari va
pul mablag‘larining ishlatilishi ustidan nazoratni o‘rnatishdir.