Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги

 Янги Ўзбекистонни қуриш ва ривожланишида ёшларнинг фаоллиги 
36 
tashkil topgan‖ sistema‖ hisoblanadi.‖ Xuddi‖ shuningdek‖ har‖ bir‖ atomni‖ o’zi,‖ uning‖
yadrosi‖ ham‖ podsistema‖ hisoblanadi.‖ Qolaversa‖ hozirgi‖ ilmiy‖ tasavvurlarga‖ ko’ra,‖
elektron, proton, neytron va biz hozirgi paytda elementar deb hisoblab kelayotgan 
barcha 250 dan ortiq zarrachalar ham tarkibiy qismlar (kvarklar) dan tashkil topgan. 
Shuning‖uchun‖o’ta‖yuqori‖temperaturalarda‖gaz‖holati‖(plazma)‖o’zida‖yana‖ko’pgina‖
xususiyatlarni namoyon etadi. Bu holatlarda real gaz modeli sistemada kechadigan 
barcha jarayonlarni tushuntira‖ olmaydi.‖ Ajab‖ emas‖ kelajakda‖ gaz‖ holatining‖ to’la‖
tushuntira oladigan mukammal nazariya (model) yaratilishi mumkin. 
Mexanika‖ va‖ molekulyar‖ fizika‖ bo’limida‖ ‚absalyut‖ qattiq‖ jism‛‖ modeliga‖ duch‖
kelamiz. Qanday zarurat tufayli ushbu model qabul qilingan? Absalyut qattiq jism 
deganda,‖ har‖ qanday‖ kuch‖ ta’sirida‖ ham‖ deformasiyalanmaydigan‖ jismga‖ aytiladi.‖
Ammo‖real‖narsalar‖ichida‖ bunday‖xossaga‖ ega‖jismlar‖yo’q,‖tabiatdagi‖barcha‖jismlar‖
tashqi‖ kuch‖ ta’sirida‖ ozmi-ko’pmi‖ deformatsiyalanadi. Deformatsiya jarayonida 
mexanik energiyaning bir qismi jismning ichki energiyasiga aylanadi. Natijada biz 
qarayotgan jarayonda energiya va impulsning saqlanish qonuni bajarilmaydi, uni 
o’rganish‖imkoni‖bo’lmaydi. 
Shu‖ sababli‖ fizik‖ jarayonlarni‖ o’rganishda‖ modellashtirish ilmiy tahlilning 
zaruriy‖ vositasi‖ bo’lib‖ hisoblanadi.‖ O’quv‖ jarayonida‖ modellashtirishning‖ didaktik‖
ahamiyati‖ katta.‖ Fizikani‖ o’qitish‖ jarayonida‖ modellashtirish‖ vositasi‖ bilan‖
o’quvchilarda‖ ilmiy‖ dunyoqarashni‖ shakllantirish,‖ matematik‖ tahlil,‖ analiz,‖ sintez, 
sistemalashtirish, xulosa chiqarish, hodisa va jarayonlarga ijodiy yondashuv kabi 
xislatlarni shakllantirishga erishiladi. Modellashtirish har qanday ilmiy izlanish 
faoliyatining‖ zaruriy‖ vositasi‖ hisoblanadi‖ Tez‖ kechadigan,‖ ko’zga‖ ko’rinmas‖ fizik‖
jarayonlarni‖ modellashtirish‖ va‖ uni‖ kompyuterda‖ namoyish‖ etish‖ ta’lim‖ jarayonining‖
samaradorligini‖ oshirishga‖ xizmat‖ qiladi.‖ Fizika‖ fanining‖ o’quv‖ dasturida‖ ko’zda‖
tutilgan‖ ko’pchilik‖ jarayonlar‖ ko’zga‖ ko’rinmas‖ (mikroalam)‖ va‖ juda‖ tez‖ kechadigan‖
jarayonlar hisoblanadi.‖ Shu‖ sababli‖ ularni‖ o’zlashtirishda‖ o’quvchilar‖ ma’lum‖
qiyinchilikka‖ duch‖ kelishadi.‖ Ta’limning‖ ko’rgazmalilik‖ va‖ onglilik‖ tomoyillarini‖
amalga oshirish uchun fizik jarayonlarni kompyuter yordamida modellashtirish muhim 
didaktik vosita hisoblanadi.