Бошланғич таълим кафедраси

Кўнгил ором олмоқ- хотиржамлик семасида, Уйига қайтиб ,даврини суриб 
кўнгли ором олиб юраверди. Бундан ташқари хотижамлик маъносини 
билдирувчи “Кўнгли таскин топмоқ кўнгли ҳузур топмоқ, ҳаловат топмоқ‖ 
каъби фразеалогик бирликлар ҳам қўлланилган 
Кўзи тушмоқ - кўриш, кўриб қолиш, қараш маъносида. Ўзбек тилининг 
изоҳли фразеалогик луғатида ушбу ибора қиска муддат караш деб номланиб 
синонимлари назар ташламок, куз қирини ташламок, никоҳ ташламок, кўз 
югиртирмок ва х.к. 
… Кўзим тушиб қувонаман бўйинга 
нурли сувлар қўйилгандир буйинга [8.17] 
Кўкайи кесилмок – хафа бўлиш ачиниш маъносида Кунбибишойимнинг 
кукайи кесилиб -ҳай аттанга жониворим етим қолди, ҳали бу ўтлай олмаса, 
эмизишга энаси бўлмаса деб кўзига ѐш олди [9.34] 
Кўнгил ѐзмоқ –Маълум бир юмушдан ѐки касб- кордан зерикиб бироз дам 
олиш семасида: Бизга ҳам Аллох раҳм қилсин деб, тоғларда кўнгил ѐзиб, сайр 
қилиб, кун кеч бўлиб ака-ука шу кеча ѐтди [10.39] Кўнгли тинчимоқ –маълум 
бир юмуш ѐки ҳолат жараѐнидан ҳоли бўлиш семасида: Ака ука кўнгли тинчиб, 
қушдай учиб орзулари қанот ѐзиб яшаеверди [11.34] 
Маълумки Алпомиш достонида ―кўнгил‖ билан боғлиқ бир қанча иборалар 
мавжудки бу иборалар бахши оқинлар томонидан зўр маҳорат билан ижро 
этилиб халқ оғзаки ижодида фразеалогик бирлик сифатида шакиллантирилган. 
Жумладан: Кўнгил хушламоқ, Кўнгил очмоқ, кўнгил тортмоқ, кўнгли бузилмоқ, 
кўнгли қолмоқ, кўнгилга келтирмоқ, кўнглида бўлмоқ, кўнгилланмоқ, кўнглини 
кўтармоқ, кўнглидан қувмоқ, кўнглидан кечирмоқ, кўнгли тўқ, кўнгли тоза, 
кўнгил топмоқ, кўнгли ғаш бўлмоқ, кўнглидан урмоқ, кўнгли тош, кўнгли соф, 
кўнгли тор, кўнгли дарѐ, кўнгли безовта,кўнгил хушламоқ ва ҳ.к.  

---

443 
Суяги бузуқ – «Алпомиш» достонида қўлланилган ушбу фразеалогик бўлак 
насл насаби жиҳатдан тайини йуқ деган тушунчани англатиб достонда салбий 
каҳрамон сифатида шакилланган Ултонтозга нисбатан қўлланилган 
- Ултонтоз суяги бузуқ бўлганди - ул қурғур наслига тортиб қолганди 
[2.к154б] Диний мотивларда суйаги бузук тушунчаси беникох тугилган ѐки 
отаси ѐки онасининг тайини йўк бўлган шахсга нисбатан ҳам кўлланилган. 
Синонимлари қони бузуқ, беникох, суйаги нотоза баъзан ―хароми” атамаси ҳам 
кўлланиб келинган.