Intellektual tizimlar

 
Takrorlash uchun savollar: 
1. 
Evristik koidalar deb qanday qoidalarga aytiladi?
2. 
Extimollik tushinchalarini keltiring.
3. 
Bayes extimolligi qanday o‘lchanadi? 
4. 
Noanik mantik qoidalari. 
5. 
Extimollik jadvali qanday tuziladi? 
IX. 
TABIY TILGA IShLOV BERISh. 
9.1. Tilga ishlov berish mexanizmi. 
 
Inson va kompyuter mulokoti bu kupgina tadkikotchilar ish olib borayotgan 
masaladir. Bu ishlardan yakuniy maksad foydalanuvchi va kompyuter uzaro tabiy 
tilda suxbat qura olishidir misol uchun rus tilida yoki kompyuter ularga shu tilda 
javobbera olishi.
Tashqi kuranishdan bu vazifa yengil tuyulishi mumkin, buning sababi biz 
yoshligimizdan inson muloqotini eshitib kelganligimizda. Kompyuterlarning aqli 
ularni ishlab chiqqan insonlarning maxorati bilan o‘lchanadi, shuning sababidan ular 
o‘zg‘o‘zidan fikrlashga qodir bo‘lmaganliklari uchun ularga o‘ta aniq yullanmalarni 
berish orqali nimani qilish kerakligini tushuntirish mumkin. Inson tug‘ilganidanoq 
tilni o‘rganishga moyillik bilan tug‘iladi, lekin kompyuter inson tilini tushunishi 
uchun tilni avvalo asosiy elementlarga bo‘lish va shu axborotlarni kompyuterga u 
tushunadigan tarzda kiritish zarur. Inson va kompyuter muloqoti tushunarli bulishi 
uchun tabiy tilni qayta ishlash tizimini ishlab chiqish zarur. 

---

76 
Keling, bu vazifa qanchalik mushkul ekanligini kuramiz. Tasavvur qiling 
sun’iy tafakkurga ega bulgan robot avtoulovlarni tamirlay oladi. 
Unga quyidagi ikki topshiriqlarni berish mumkin. 
1. 
G‘ildiragi teshilgan uy yonidagi avtoulovni tamirla. 
2. 
Uy yonidagi qizil pardali avtoulovni tamirla. 
Birinchi jumlani ikki xil izoxlash mumkinligiga qaramay xar bir inson uyning 
yonida tushirilgan g‘ildirak bo‘lmasligini tushunadi. Inson bu jumladagi noaniqlikni 
darxol sezadi va undan xam muximrog‘i ongida bu noto‘g‘ri jumlani to‘g‘rilaydi 
chunki malumki teshilgan g‘ildirak avtoulovda uy yonina emas. Robot suzlarni 
bog‘lashdan va ularni ma’nosini tushunishdan kuproq qila olishi kerak aks xolda u 
teshilgan g‘ildirakni qidirishiga to‘g‘ri kelar edi. Ikkala jumla xam bir xil tuzilishga 
ega bo‘lganligi uchun robot grammatikani va ob’ekt larni ularning manosini 
taqqoslay olishi kerak. Inson tilining qoidalari faqatgina inson uchun manogo ega, 
kompyuter uchun esa gap manosini anglash uchun maxsus qoidalar darkor.
Bizning robotimiz ega bo‘lgan sunniy intellekt jumlalar va ularning orasidagi 
bog‘liqlikni taxlil qila olishi kerak. Misol uchun quyudagi ikki gapni olamiz.
1. 
Sarvar sut ichmoqda. 
2. 
Sungra u palto kiymoqda.
Ikkinchi gapdagi u so‘zi birinchi gapdagi Savarga taaluqli. Birinchi jumlasiz 
ikkinchi manosiz bo‘lar edi. Barcha tabiy tillar kantekstual tillardir. Boshqacha qilib 
etganda ikkinchi jumlani tushinish uchun birinchi jumlani bilish shart. Birgina
jumla orqali izoxlash mumkin bo‘lgan tillar kontekstual mustaqil deiladi. 
Kompyuter insonni tushina olishi uchun tabiiy til taxlilatorini ishlab chiqish zarur. 
Taxlilning asosiy funktsiyalari quyidagicha:
1. 
Leksik taxlil(so‘zlar taxlili). 
2. 
Sintaktik taxlil(grammatik qoidalar asosida so‘zlar taxlili). 
3. 
Semantiktaxlil.