Intellektual tizimlar

 
 
 
8.2. Noanik mantik 
Extimollik nazariyasining o‘zga aspektini ko‘rib chikamiz. Anik belgilangan 
koidalar orkali xodisani tariflash xar doim xam mumkin emas. Insonlar xar doim 
xam savollarga anik javob bera olmaydilar. Yengil kasal bo‘lgan insonning tana 
xaroratini aniklash mumkinmi?

---

73 
Shunday “baland”, “ issik”, “engil”, “ko‘tarilmokda”yoki “tushmokda”, kabi 
so‘zlar bir kiymat orkali aniklab bo‘lmaydigan lingvistik o‘zgaruvchidir. Shunday 
tushinchalar orkali koidalar ishlab chikish noanik mantik deyiladi. 
Tushmokda tushinchasi - fond birjasi tariflovchi koidalarda xam ishlatiluvchi 
lingvistik 
o‘zgaruvchidir.Lingvistik 
o‘zgaruvchini 
ko‘llash 
orkali 
foydalanuvchidan keraksiz savollarsiz bazi bir eximolliklarni kiymatini aniklash 
mumkin. Buning uchun lingvistik o‘zgaruvchilarni umumiylashtirish kerak. Eksper 
tizim foydalanuvchisiga o‘sha o‘zgaruvchilarga aniklovchilarni ko‘shish imkonini 
berish kerak. Foydalanuvchi dollar kursining kichik o‘sishini kiritishi mumkin 
ekspert tizimi esa uning tub manosini anklay olishi kerak. 
Extimolliklar jadvali. 
Birjadagi narxlarning ko‘tarilishini aniklash uchun ikki koidadan 
foydalanamiz: 
M1: AGAR INT==tushmokda, 
U XOLDA STOCK=ko‘tarilmokda 
M4: AGAR DOLLAR== ko‘tarilmokda, 
U XOLDA INT= tushmokda, 
Va ularga taalukli shartli extimolliklar (2) va (3) 
Bu tenglamalar yechimida foydalanuvchi uchun extimollik jadvalinikura 
oladigan ekspert ishtiroki shartdir. Bu jadval o‘zida foydalanuvchiga kerak 
bo‘ladigan tushinchalarni anklashtiruvchi so‘zlarni o‘z ichiga oladi. 
Aniklashtiruvchi so‘zlar bilan lingvistik o‘zgaruvchining o‘zgarishlik foizi va 
o‘zgarish sodir bo‘lishi extimollik va shartli extimolliklari mavjud bo‘ladi. 
Ustun 1 
Ustun 2 
Ustun 3 
Linvisti
k 
o’zgaruvchi 
Dollar kursi 
ladval qiymatiga 
monand 
ko’tarilmoqda 
P(INT=TUSHMOQ
ДА/DOLLAR=KO’TARI
MOQDA)
Р(DOLLAR= 
KO’TARIMOQDA))
Kichik 
O’rta 
Katta 
1-2% 
3-4% 
4% баланд 
0,2 
0,5 
0,8 
0,5 
0,3 
0,1 
 
Ekspert dollar kursini birinchi jadval asosida ko‘tarilayotganini yoki umuman 
ko‘tarilmayotgan deb o‘ylasin. Boshka variant yo‘k. Bundan kelib chikadiki ekspert 
ikki xolat uchun extimollikni aniklashi kerak. Birinchi xolatda dollar kursi 
ko‘tarilmokda, extimollik to‘gri jadvalga yoziladi. Ikkinchi xolatda dollar kursi 

---

74 
ko‘tarilmayotganligi sharti bilan ekspert foiz stavkalarini tushishi shartli 
extimollikligini yozib ko‘yadi.