Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

ma’lumotlari asosida o‘rganing va tahliliy hisobot tayyorlang. 
Hisobot ilmiy formatda, biznes hisboti talablari asosida tayyorlansin 
va qo‘shimcha taqdimot materiallari ishlab chiqilsin. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

81 
8- BOB. 
XALQARO MARKETINGDA NARXLAR, NARXNI 
SHAKLLANTIRISH VA NARX SIYOSATI 
8.1. Xalqaro bozor narxlarini o‘rganish, tahlil qilish va narx 
belgilash siyosati. 
Narx bozor kategoriyasi bo‘lib, tovarlar ayirboshlanganda yuz 
beradigan munosabatlarni anglatadi. Narx nazariy jihatdan olganda 
tovar qiymatining puldagi ifodasi, qiymatining bozordagi ko‘rinishidir. 
Narx bamisoli barometr kabi bozor xolatini ko‘rsatib turadi, narx 
pasayib ketsa, tovar bozori kasodlikka yo‘liqqan bo‘ladi, tovar nafsiz 
bo‘lib, uni boshqa tovar bilan almashtirish yoki uning sifatini tubdan 
yaxshilash zarurligi pul tarkibiga qo‘yiladi. Narxning iqtisodiy 
mazmunini uning funksiyalari ko‘rsatib beradi. 
Narx nimaga tegishli bo‘lishidan qat’iy nazar (tovar, xizmat) 
beshta asosiy funksiyani bajaradi: 

bozor muvozanatini ta’minlash funksiyasi 

xisob-kitob, ulchov funksiyasi 

iqtisodiy regulyator funksiyasi 

raqobat vositasi funksiyasi 

ijtimoiy himoya funksiyasi 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning quyidagi turlari mavjud: 
demping narx; nufuzli narx; milliy narx; arzonlashtirilgan narx; jahon 
narxi; 
yashirin narx; erkin narx; standart narx; kontrakt (ulgurji) narx; 
chakana narx; o‘zgaruvchan narx; limit narx; muvozanat narx. 
Bozor narxining asosiy xususiyatlari ularning doimo o‘zgarib 
turish qobiliyatidir. Narxlar xech qachon sababsiz o‘zgarmaydi. 
Yuqori narxlar esa yuqori sifatli, yangi iste’mol qobiliyatiga ega 
bo‘lgan 
tovarlarga 
o‘rnatiladi. 
Narx 
darajasiga 
tovarning 
raqobatbardoshligi va bozordagi o‘rni bog‘liqdir. 
Narx belgilash maqsadlari: bozor ulushini ko‘paytirish, qisqa vaqt 
ichida eng ko‘p foyda olish, yuqori foyda normasini uzoq muddat 
saqlab qolishdan iborat. 
Birlamchi narxni aniqlashga vaqt bo‘yicha narx darajasini aniq 
xisoblash ta’sir qiladi. Bu xisoblash bozor segmentiga, tovarning 

---

82 
yashash davriga, talab va taklifning potensial miqdoriga bog‘liq 
bo‘ladi. Marketingda tovar siyosati ijtimoiy tovar ishlab chiqarishning 
barcha bosqichlari, yangi ishlab chiqarishning, taqsimlashning, 
almashuv va iste’molchining o‘ziga xos xususiyatlarini xisobga olgan 
holda yuritiladi. 
Narx bajaradigan ba’zi bir vazifalarni ko‘rib o‘tamiz: avvalo 
narxlar ishlab chiqarish va iste’moldagi o‘zgarishlardan xabar beradi. 
Narxlar faqat iste’moldagina emas, balki ishlab chiqarishdagi 
o‘zgarishlardan ham darak beradi. 
Narxlarning boshqa muhim vazifasi – ishlab chiqaruvchilar va 
iste’molchilarni ragbatlantirishdir. 
Narxlar mexanizmi ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini 
ko‘paytirishgina emas, balki ishlab chiqarishning eng tejamli usullarini 
ishlashni ham ragbatlantiradi. 
Narxlarning uchinchi vazifasi ikkinchisi bilan chambarchas 
bog‘liq. Bu daromadlarnig taqsimlanishiir. Tovar ishlab chiqarish 
sharoitida xo‘jalik faoliyati ishtirokchilari oladigan daromadlar ular 
o‘z shaxsiy yoki ishlab chiqarish iste’mollarini ko‘plab sotadigan yoki 
sotib oladigan tovarlar va xizmatlarning narxlariga bevosita bog‘liq 
bo‘ladi. 
Narxlarni 
tahlil 
qilish, 
ishlab 
chiqish 
va 
belgilashda 
kompaniyaning faoliyatining muhim jabhalarining ikki yo‘nalishi 
inobatga olinadi. Ichki va tashqi yo‘nalishlari.