Тилини ривожлантириш департаменти ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Annotation:
This paper is devoted to the investigation of linguo-pragmatic features of 
graduonymy, which denotes one of the types of lexical-semantic relations of words such as synonymy, 
antonymy, homonymy, hyponymy, etc., in proverbial contents on the basis of corpus-based approach. 
Moreover, the problem of searching proverbs through its Keywords in corpora have been analysed in this 
work. 
Keywords:
 proverb, paremiology, graduonymy, corpus, context, frequency, BNC, COCA. 
Таркибида градуонимлар мавжуд бўлган инглиз халқ мақолларининг прагматик 
жиҳатларини ўрганиш учун уларни инглиз тили корпусларидан фойдаланган ҳолда таҳлил қилиш 
самарали усулдир. Бунинг асосий сабаби, айнан тил корпусида ҳақиқий тил эгалари томонидан 
яратилган оғзаки ва ёзма матнлар мавжуд бўлиб, унда уларнинг статистикаси ҳамда манбасини 
аниқлаш бирмунча осонроқ кечадиган жараёндир. Ўз диссертациясида тил корпуси ва унинг 
лингвистик тадқиқотлардаги аҳамияти борасида алоҳида тўхталиб ўтган Ж.Ш.Джумабаева 
градуонимиянинг лексик-семантик муносабатлар (ЛСМ) тизимидаги ўрни, унинг луғатшунослик 
(лексикография) ва тилшуносликнинг бирмунча замонавий тушунчаларидан бири – тил 
корпусидаги аҳамияти ҳақида батафсил фикр юритди ҳамда градуонимия иштирокида ўзбек 
луғатшунослигини тараққий эттириш ва ҳалигача ўзбек тилшунослигида мавжуд бўлмаган корпус 
лингвистикасини олиб қириш, шу орқали ўз навбатида ўзбек тили корпусларини яратиш 
муаммосини ўртага ташлади [Джумабаева, 2014: 120-130].
Корпус тушунчасига инглиз тилшунослигида қуйидагича таъриф берилади: 
«Corpus (n) – a 
collection of naturally occurring samples of language which have been collected and collated for easy 
access by researchers and materials developers who want to know how words and other linguistic items 
are actually used. A corpus may vary from a few sentences to a set of written texts or recordings. In 
language analysis corpuses usually consist of a relatively large, planned collection of texts or parts of 
texts, stored and accessed by computer. A corpus is designed to represent different types of language use, 
e.g. casual conversation, business letters, ESP texts….» 
[Richard, 2010: 137]. Яъни корпус тилда 
табиий ҳолда учрайдиган матнлар жамланмаси бўлиб, мазкур матнлар тадқиқотчилар томонидан 
осон топилиши ва қўлланилиши учун ҳамда тил ўрганувчилар учун тилда кўп қўлланиладиган 
сўзлар ва бошқа лисоний бирликларни ўрганиш учун мослаб яратилади. Корпусда бир нечта 
гапдан иборат матндан бошлаб, то катта ҳажмли ёзма матнлар ёки оғзаки нутқнинг ёзиб олинган 
вариантларигача топилади. Унда турли ҳажмдаги ва турли услубдаги оғзаки ва ёзма матнларнинг 
электрон варианти тўлиқ ёки қисман киритилади, турларга ажратилган ҳолда тўпланади ва ушбу 
жамланма фақат электрон шаклда мавжуд бўлганлиги сабабли, унга фақат компьютер орқали 
мурожаат этиш мумкин. Корпусда кишиларнинг тилдан турли кўриниш ва услубдаги фойдаланиш 
ҳолатларига мисоллар топиш мумкин, масалан: оғзаки норасмий мулоқот, расмий хатлар, инглиз 
тилини иккинчи чет тили сифатида ўрганиш учун яратилган матнлар ва бошқалар. 
Корпус 
терминига 
Ж.Ш.Джумабаева 
қуйидагича 
таъриф 
беради: 
«Корпус 
лингвистикасининг асосий манбаси – ахборот-қидирув тизимига солинган матнлар тўплами 
79
* PhD, доц.в.б., ЎзМУ, Инглиз филологияси кафедраси, 
[e-mail]
 

---