Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologiya fakulteti

 
 
26-rasm. Don kuyasi kapalagi. 
Kichik o‘lchamda (4-6 mm) qanoti (yozilganda) 11-16 mm. 
Tanasi oq, qanotlari sarg‘ish-kulrang, uy kuyasiga juda o‘xshab ketadi. 
Mazkur kuya bug‘doy, arpa, makkajo‘xori, grechixa, sholi, javdar va boshqa 
o‘simlik donlarini omborlarga ham ekin maydonida ham zararlaydi. Dunyo 
bo‘yicha juda ham zararli hashorot hisoblanadi. 
Un parvonasi 
- don massasida ham yaxshi rivojlana oladi. 
Kapalak old qanotlarining o‘ziga xos rangi bilan ajralib turadi. Qanotining 
yuqori qismi qo‘ngir tusda, o‘rta qismi to‘q sariq, bu ikki xil fonni oq yo‘l ajratib 
turadi. Qanoti yozilganda 15-28 mm, qurtlari dastlab qo‘ng‘ir keyinchalik oq tusda 
bo‘ladi. 
Don tunlami. Tunlamlar oilasiga mansub hashorot. O‘simliklarga jiddiy zarar 
etkazadi. 
Kapalagi yirik(17-20mm) qanoti (yozilganda) 38-40 mm. Deyarli barcha 
tunlamlar tungi hayot faoliyatiga ega. Kurti kulrang-qizg‘ish tusda, kattaligi 20-28 
mm. 

---

~ 63 ~ 
Kanalar. 
Kanalar o‘rgimchaksimonlar sinfiga mansub bo‘lib, 6000 dan ortiq turi 
mavjud. Ularning ko‘pchiligi o‘simlik va hayvon organizmi parazitlari hisoblanadi. 
Kanalarni hayot tarzi va zarar keltirishiga ko‘ra ikki guruhga bo‘lish mumkin; 
1.Don mahsulotlari bilan bevosita oziqlanuvchi. 
Bu guruh kanalarining yuqorigi jag‘i yaxshi rivojlangan bo‘lib, don bilan 
bemalol oziqlana oladi. 
2.Faqatgina suyuqlik bilan oziqlanuvchi ularning og’iz apparati sancho‘vchi-
so‘ruvchi tipda bo‘lib, o‘simlik va hayvon organizmiga yopishib oladi va so‘ra 
boshlaydi. 
Saqlashda kanalar donga quyidagicha zarar etkazishi mumkin; 
- don bilan oziqlanadi; 
-don, un va yormani o‘zining hayot faoliyati chiqindilari bilan (po‘sti, 
ekskrementlari, o‘limtiklari) ifloslantiradi; 
-mahsulotda yoqimsiz hid hosil qiladi, rangi va ta’mi o‘zgaradi; 
-don massasida qo‘shimcha issiqlik va namlik hosil qiladi; 
-mikroorganizmlar rivojlanishiga qulay sharoit keltirib chiqaradi; 
-don murtagini zararlaydi va unishini pasaytiradi. 
Kanalar o‘simliklarni ekin maydonida ham kuchli zararlaydi. Quyida keng 
tarqalgan ba’zi turlari bilan tanishib chiqamiz. 
Ombor kanalari. Don massasi, don, un, yorma, saqlanadigan inshootlarda 
uning quyidagi turlari keng tarqalgan. 
Rodionov kanasi, un, to‘q oyoqli,uzun, ingichka, tukli va boshqa kanalar. 
Un kanasi
. 
Birinchi marta unda topilgan. Undan tashqari ko‘pgina donlarda (bug‘doy 
javdar) yormada, quritilgan sabzavot va mevalarda, dorivor giyohlarda, terida, 
pishloqda, quritilgan go‘sht va boshqa mahsulotlarda yaxshi rivojlanadi. 
Tanasi oval shaklda, oqish, boshi va oyog‘i pushti yoki qizg‘ish, sochchalari 
qisqa. Tanasining uzunligi 0,35-0,70 mm. Yaxshi sharoitda (yetarlicha namlik va 
20-25C

harorat) 14-16 kunda to‘liq rivojlana oladi. Urgochisi 200 tagacha tuxum 
qo‘yadi.Un kanasi donga nisbatan unda va yormada yaxshi rivojlanadi. Tabiatda 
keng tarqalgan bo‘lib, don kanalari ichida eng ko‘p uchraydi. Rodionov kanasi 
kattaligi 0,6 –1,2 mm, qizg‘ish tusli 20% dan kam bo‘lmagan namlikda ko‘payadi. 
Issiqlikka talabchan. Issiqlik va namlikka bo‘lgan yuqori talabi uning ko‘payishini 
chegaralab turadi.