O„zbekiston respublikasi qurilish vazirligi samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti

Jismoniy eskirish - 
asosiy fondlarning ekspluatatsiya jarayonida yoki bekor 
turish natijasida o‗zining dastlabki xarakteristikalarini asta-sekin yo‗qotishidir. Bu 
notekis kechuvchi jarayon bo‗lganligi tufayli, asosiy fondlar to‗liq yoki qisman 
eskirishi ajratiladi. Birinchi holda eskirgan asosiy fondlar tugatiladi va yangisiga 
almashtiriladi, ikkinchi holda esa ta‘mirlash yo‗li bilan tiklanadi.
 
Ma‟naviy eskirish 
- mashina va asbob-uskunalar qiymatining ularni ishlab 
chiqarishga sarflanadigan ijtimoiy zaruriy xarajatlarning kamayishi ta‘sirida kamayib 
borishi (ma‘naviy eskirishning birinchi shakli) yoki ularning qiymatining yangi, 
ilg‗or va samarali mashina va asbob-uskunalar yaratilishi natijasida kamayishidir 
(ma‘naviy eskirishning ikkinchi shakli). 
Asosiy fondlarning eskirishini tiklash korxona va tashkilotlarning maxsus 
mablag‗lari asosida - amortizatsiya ajratmalari hisobiga amalga oshiriladi. Ularning 
summasi asosiy fondlarning qiymatiga, ularning xizmat muddatiga, ta‘mirlash va 
modernizatsiyalash xarajatlariga bog‗liqdir. Bu mablag‗lar odatda korxonaning 
amortizatsiya fondida to‗planib boradi va faqatgina asosiy fondlarni tiklash va 
ta‘mirlash maqsadlarida foydalaniladi. 
Yillik amortizatsiya summasining asosiy fondlar qiymatiga nisbati foizlarda 
ifodalanganda amortizatsiya me‘yori deb ataladi va quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
1
1
Ф
Т
Ф
Ф
Н
а
л
ам



bu yerda: 
Ф
1
- asosiy fondlarning dastlabki qiymati; 
Ф
l
- asosiy fondlarning tugatish qiymati; 
T
a
- asosiy fondlarning amortizatsiya muddati yoki xizmat muddati, yil. 
Dastlabki qiymat - asosiy fondlarni sotib olish paytidagi xarajatlar summasi 
(etkazib berish, o‗rnatish yoki montaj xarajatlari bilan birga). 
Tiklash qiymati - asosiy fondlarning bugungi kundagi inflyasiya, qayta 
baholash va hokazolarni hisobga olgan holda hisoblangan qiymati. 
Qoldiq qiymat - bu asosiy fondlarning dastlabki yoki tiklash qiymati bilan 
eskirish summasi o‗rtasidagi farqdir. 
Asosiy fondlarni to‗liq tiklash uchun amortizatsiya ajratmalari summasi 
quyidagicha hisoblanadi: