Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

 
5.4.O’qib berish. 
Dars jarayonida o’qituvchi tomonidan o’qib berish metodi ham keng 
qo’llaniladi. O’qituvchi o’qib berish uchun mavzuga oid turli maqolalar, 
darslikning ayrim qismlari, ro’znoma va oynomalardagi ma’lumotlar, 
badiy adabiyotlardagi geografiyaga oid bayonlar, olim va sayyohlarning 
estaliklaridan foydalanadi. 

---

O’qib berishning asosiy maqsadi quyidagilardan iborat: 
1) o’qitish metodining tez-tez o’zgartirib turish; 
2) darsni va ta’lim tarbiya jarayonini faollashtirish; 
3) darsda o’tiladigan mavzuni o’qituvchi o’z so’zlari bilan aytib 
berolmaydigan darajada bo’lsa; 
4) geografik borliq, voqea va xodisalar badiy adabiyotlarda yoki 
estaliklarda juda yaxshi bayon qilingan bo’lsa. Masalan, jala yog’ishi, suv 
toshqini, ekvotarial o’rmonlar, cho’llar, tog’lar tabiati va x.k. 
Geografiya darslarida quyidagilarni o’qib berish mumkin: 
-mavzuga oid badiy matnlar (Navoiy, Bobur, Cho’lpon, Fitrat, Oybek, 
A Qaxxor va boshqalar; 
-mavzuga oid ilmiy-ommabop kitob va maqolalarni qiziqarli joylari; 
-dars mavzusiga oid ro’znoma va oynomalarda chiqqan maqolalar. 
 
5.5. Ma’ruza metodi. 
Ma’ruza metodi asosan yuqori sinflarda qo’llaniladi. Yuqori sinflarda 
iqtisodiy geografiya kurslari o’tilganligi munosabati bilan ma’ruza metodi 
asosan iqtisodiy geografik bilimlarni berishda foydalaniladi. Hikoyadan 
farq qilib ma’ruzada bayon elementlari kamroq ulushni tashkil qiladi. 
Ma’ruzada birinchi o’ringa geografik dalillarni tahlil i, ularni umumlash-
tirish, iqtisodiy geografik qonunlarni chuqurroq ochib berish asosiy o’rinni 
egallaydi. 
Ma’ruza bu o’qituvchi darsining bayon qilishni ancha murakkab 
shakli bo’lib hisoblanadi. Ma’ruza uzoq vaqtga mo’ljallanga bo’ladi va uni 
asosiy qismlarini o’quvchilar yozib olishlari ta’lab etiladi. Ma’ruza metodi 
o’quvchilarda eshitish ko’nikmalarini shakillantirishga imkon beradi. Bu 
esa kundalik hayotda va oliy o’quv yurtlarida zarur bo’ladi. 
Ammo, ko’p hollarda umumta’lim maktablarida ma’ruza metodi kam 
hollarda qo’llaniladi. Mazkur metod iqtisodiy va ijtimoiy geografiya 
kurslarini o’rganishda keng qo’llanilmog’i lozim. Yuqori sinflarda ma’ruza 
metodini keng qo’llanilishi o’quvchilarning mustaqil ishlarni bajarishi 
uchun vaqtni tejashga imkon beradi. 
Ma’ruza metodini ko’proq kirish va yakuniy mavzularni va mavzular 
guruhini o’tishda qo’llash ham yaxshi samara beradi. Masalan, jaxon 
siyosiy kartasi, jaxon tabiiy resurslari, jahon xo’jaligi, materiklar yoki 
qit’alar hamda regionlar siyosiy kartasi va xo’jaligi va boshqa mavzularni 
o’rganishda. 

---

Ma’ruza o’quvchilarni qiziqishini oshirish uchun va uni o’zlashtirishni 
osonlashtirish uchun quyidagilarga amal qilish lozim: 
-ma’ruzani rejasini e’lon qilish yoki sinf taxtasiga yozib qo’yish; 
-ma’ruza davomida turli xil mavzuga oid ko’rgazmali vositalardan 
foydalanish (kartalar, jadvallar, chizmalaar, rasmlar); 
-ma’ruzani eng muxim joylarini baland ovozda, alohida urg’u berib 
o’qish; 
- o’quvchilarni ma’ruzani yozib olishga o’rgatish; 
-ma’ruzani o’qish davomida faqat ko’rgazma vositalardangina emas, 
balki sinf taxtasidan ham turli xil xomaki kartalar va chizmalar chizishda 
keng foydalanish; 
-ma’ruza davomida uchraydigan barcha geografik nomlar nomi sinf 
taxtasiga yozilishi lozim. Bunday sharoitda o’quvchilar geografik nomlarni 
yozishda va talaffuz qilishda xatoga yo’l qo’yishmaydi; 
-o’quvchilarni faolligini oshirish maqsadida o’kituvchi vaqti-vaqti 
bilan sinfga savol bilan murojat qilishi va ma’lum bir vaqtdan so’ng unga 
o’zi javob berishi darkor: 
-ma’ruzani so’ngida o’qituvchi o’quvchilarning savollariga javob 
beradi. 
Mazkur talablardan tashqari ma’ruza mazmunani bir butun bo’limni, 
ma’ruza qamrab olgan masalalar tugal bo’lishi, ilmiy jihatdan mukammal 
va ko’rgazmali bo’lishi lozim. 
Ma’ruza yuqori sinflarda 30-40 minutga mo’jallanadi. Ma’ruza boshqa 
metodlar bilan bilan birga olib boriladi. Mazkur darslarda mustaqil 
ishlarga vaqt qolmaydi, o’quvchilar asosan nazariy bilimlar olishadi va 
keyingi darslarda olib boriladigan mustaqil ishlar uchun zamin yaratiladi. 
Savollar ma’ruzani oxirida berilgani maqul.