Ya. O. Ruzmetov

12.4. Mashinalarni bo‘yash va quritishni mexanizatsiyalash
va avtomatlashtirish
Metalni korroziyadan saqlovchi, mustahkam va zich lak-bo‘yoq 
plenkasini olish, shuningdek bo‘yoqni uzoq muddat saqlanishi uchun 
mashina detallari yuzalari yaxshilab tozalanishi kerak. Dastlabki bo'yoq
188

---

qatlami yotqizilishidan oldin detallar yuzalari zang, kuyindi mahsulot- 
lari, eski bo'yoq va moyiardan tozalanadi.
Yuzani bo‘yashga tayyorlash uch usulda bajarilishi mumkin:
1) mexanik;
2) kimyoviy;
3) termik.
Bu usullarning barchasi zamonaviy ishlab chiqarishda mexanizat- 
siyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan boiishi kerak.
1. 
Yuzalami mexanik tozalash uchun metall shehyotkalar, elektr va 
pnevmatik mashinkalardan foydalaniladi. Quyma detallar odatda quyuv 
sexining kesish boiimlarida barabanli yoki drob oqimi bilan tozalanadi. 
Yirik detallar yuzalari uchun gidravlik tozalash bajariladi. Quymalardagi 
notekisliklarga pnevmatik keskichlar bilan ishlov beriladi, statsionar 
yoki osina mayatnikli tozalash stanoklarida tozalanadi.
Tozalash operatsiyasini mexanizaliyalashga misol sifatida elektr 
motori, metall shchyotkaga reduktor orqali harakat uzatuvchi egiluvchan 
valdan tarkib topgan elektromexanik shchyotkani keltirish mumkin. 
Zarurat boiganda shchyotka aravachalarda osonlik bilan siljitilishi 
mumkin. Elektr motori aravachada vertical o‘qqa nisbatan 360° ga buri- 
lishi mumkin, bu shchyotkani ishlatish imkoniyatlarini yanada kengayti- 
radi (12.4.1 -chizma).
12.4.1.-chizma. Elektrmexanik kochma shyotka:
1-elektr motori; 2-shlang; 3-shyotka; 4-aravacha.
189

---

Yirik o‘lchamli detallami tozalash uchun ko‘chma ko‘tariladigan 
drobi uzluksiz sirkulyatsiyalanuvchi drob purkash apparati qo'Uaniladi.
2. Detallami bo'yash uchun tozalashning kimyoviy usuli detallarga 
maxsus vannalarda kislotali muhit bilan ta’sir ko‘rsatishga asoslangan 
boiib, yalpi ishlab chiqarishda keng qoilaniladi. Jarayon sulfat yoki 
nitrat kislotalarining suvdagi eritmasida amaiga oshiriladi, so‘ng kislota 
qoldiqlari ishqor yordamida neytrallashtiriladi.
3. Tozalashning termik usullari detaining ishlov berilayotgan 
yuzasiga olov bilan ta’sir ko‘rsatishga asoslangan.
Detallar tozalangandan so'ng yuzalarga dastlabki bo‘yoq qatlami 
yotqiziladi. Bunda lak-bo‘yoq qatlami bevosita detal yuzasiga surtiladi.
Detal yuzalarini birlamchi bo‘yoq qatlamini yotqizishga tayyorlan- 
gandan keyin zarurat boisa shpakiyovkalanadi.
Shpatlyovka mahsulot yuzasi silliq, tekis boiishini ta’minlaydi, u 
maxsus tayyorlangan massadan (mel, olifa va duradgorlik yelimi)dan 
iborat. Hozirgi kunda sanoat uchun turlicha boigan shpatlyovkalami 
ishlab chiqarmoqda. Uni q oid a qoplash ancha mehnattalab jarayon 
boiib, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun mexanizatsiya- 
lashtirilgan shpatellardan, shuningdek RSH turidagi shpatlyovka purka- 
gichlaridan (12.4.2.-chizma).