Ya. O. Ruzmetov

Jamlangan mexanizatsiya va avtomatlashtirish 
- yirik masshtabli 
uchastka, sexlarda yoki korxonaning bir butligida qoilanilishi mumkin.
Vagon ta’mirlash korxonalarini - ixtisoslashtirish va ishlab chiqa­
rishdagi oqimli usullami joriy qilish zaruriyati - jamlangan mexanizat­
siya va avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonidagi sezilarli o‘rinni 
egallashga imkon beradi.
Ishlab chiqarish jarayonidagi avtomatlashtirishni ikki xil yo‘nalish- 
ga boiish mumkun: iqtisodiy va sotsiologik (jamoatga yo'naltirilgan).
Avtoniatlashtirishning sotsial yo‘nalishi shundan iboratki, 
unda 
insonning mehnatini yengillashtirish, mehnatning sanitariya - gigiyenik 
sharoyitlarini yaxshilash va ishlab chiqarish madaniyatini oshirishga 
qaratilgan boiadi.
Ishlab chiqarishda avtomatlashtirish sotsial usulidagi sharoitga -
aqliy va jismoniy mehnatlaming orasidagi farq qisqarib natijada ishchi- 
laming mehnati texnik-muhandis ishchilaming mehnatiga yaqinlashadi.
Avtomatlashtirishning iqtisodiy usuli mahsulotning tannarxini pa- 
saytirib, ishlab chiqarishnig mehnat unumdorligini oshirish va mahsulot 
sifatini yaxshilashga qaratilgan boiadi.
Ishlab chiqarishga mexanizatsiya va avtomatlashtirishni joriy qiiish- 
da - ishlab chiqarishni tashkillashtirishdan ijobiy ko‘rsatgichlar, qoila- 
nilayotgan va asosiy natijalami talab etadi.
- Mexanizatsiya va avtomatlashtirishni darajasini aniqlash uchun 
quyidagi belgilangan ko'rsatgichlar bilan taqqoslanadi:
- Ishchilaming mexanizatsiyalashgan mehnat bilan bandlik darajasi;
- Umumiy mehnat sarfidagi mexanizatsiyalashgan mehnatning dara­
jasi;
181

---

Ishlab chiqarish jarayonining mexanizatsiya va avtomatlashganlik 
darajasi.
Mexanizatsiya darajasini bo‘lishda barcha ishchilaming kasbi uch 
(3) guruhga ajratiladi: mexanizatsiyalashgan, aralash va q o i mehnati: 
Ishchilaming mexanizatsiyalashgan mehnat bilan ta’minlanganlik 
darajasi ishlab chiqarish jarayonida quyidagi formula bilan aniqlanadi:
- 1 0 0 = ^ 1 0 o
Sm =
Pm *
+ 
pp
 
p
(12.14)
Bu yerda: 
Pm, Rml, Rr
- mexanizatsiyalashgan usulda ishchilaming soni;
R
- qurilayotgan uchastkadagi ishchilaming umumiy soni.
Umumiy mehnat sarfidagi mexanizatsiyalashgan jarayonlaming ulu- 
shi va darajasi:
t
P m ^ m
lOo
Umt= 
P
(12.15)
Bu yerda: 
Km -
mexanizatsiyalashish koeffitsiyenti, mexanizatsiya­
lashgan mehnatning vaqtga bogiiqligi (ish joyining yoki berilgan usku- 
nadagi umumiy vaqtning sarfiga tengligi).
Mexanizatsiya koeffitsiyenti quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Cm + 
ti/in
___
к„ = 
+ Ctnn + 1P + t tp
(12.16)
Bu yerda: 
tm -
mashinali (asosiy texnologik) vaqt; 
tvm -
mexanizat-siya 
usulda bajarilayotgan yordamchi ishlaming vaqti;
t
p-m ashinali jarayonni to’smaydigan holdagi q o i ishining vaqti;
Umt -
bu ko'rsatgich uskunalaming ishlab chiqaruvchanligini va 
ko‘p uskunali xizmat ko‘rsatishni hisobga oladi.
Bu korsatgichlar ishlab chiqarish jarayonidagi mexanizatsiya va 
avtomatlashtirish 
Up
darajasi bilan hisobga olinadi.
________
nPmkmm nz
________
Up
= Л " ® + lFm(l - fcm)+