Buxoro davlat universitetining

2.7.1. O
‘
zbek imlosining asosiy tamoyillari 
O‘zbek imlosi quyidagi yozuv tamoyillari asosida ish ko‘radi:
Fonetik yozuv.
So‘z va uning qismlari qanday talaffuz qilinsa 
shunday yozishni talab etadi. Fonetik yozuv imloni tartibga solishda 
chigalliklarni keltirib chiqaradi. Chunki bu yozuvga amal qilinganda 
so‘zlar va qo‘shimchalarning turli variantlari yuzaga keladi. Ulardan 
ayrimlarini ko‘rib o‘tamiz: 
1. g undoshi bilan boshlanuvchi ko‘pgina qo‘shimchalarda 
birinchi harfning k yoki q ga aylanishi kuzatiladi: -ga / -ka, -qa bog‘-
ga, yurak-ka, yutuq-qa; -gan/-kan, -qan; gach/-kach, -qach; -guncha/-
kuncha,-quncha va h. 
2. i unlisi bilan boshlanuvchi ayrim qo‘shimchalarda o‘zakdagi 
unli ta’sirida ulashishning kuzatilishi: indi/undi (kuy-undi), im/um 
(uy-um, un-um). 
3. So‘zga harakat nomining -v, ot va sifat yasovchi -q, egalik 
shakli, shuningdek, ayrim fe’l yasovchilar qo‘shilganda turli fonetik 
o‘zgarishlar kuzatiladi va ular imloga ko‘chadi: tintuv (tinti-v), o‘quv 
(o‘qi-v), sanoq (son-a-q), qiynoq (qiyin-a-q), so‘roq (so‘ra-q), o‘yna 
(o‘yin-a), pasay (past-ay), ulg‘ay (ulug‘-ay), sarg‘ay (sariq-ay), 
buyruq (buyur-iq), chanqog‘i (chanqa-q-i), sanog‘i (son-a-q-i), eshigi 
(eshik-i) va hokazolar. 
Morfologik yozuv
. So‘z va uning qismlarini qanday talaffuz 
qilinishidan qat’i nazar imloga, asliga muvofiq yozishni talab etadigan 
yozuv qoidasi. Og‘zaki nutqda so‘z qismlari turli fonetik 
variatsiyalarga uchraydi, biroq yozuvda bu jarayonlar aks ettirilmaydi: 
Ketdi (ketti), yigitcha (yigichcha), tuzsiz (tussiz), taqsim (taxsim), 
qochdi (qoshti), bog‘ga (boqqa), sig‘gan (siqqan), bargga (barkka) va 
hokazolar. Morfologik yozuv imloda bir xillikni ta’minlaydi. 
Shakliy (grafik) yozuv
. Nutqimizda keng qo‘llanadigan 
o‘zlashma so‘zlarni qanday talaffuz qilishimizdan qat’i nazar asliga 
muvofiq yozishni talab etadigan yozuv qoidasi. Ko‘pgina turkiy 
tillardan farqlanib o‘zbek tilida o‘zlashma so‘zlarni o‘zlashtirish 
madaniyatiga yaxshi amal qilingan. Bu, albatta, o‘zbek tili tarixida 
arabiy, forsiy, keyinchalik ruscha o‘zlashmalarni o‘zlashtirishda 
dastlabki qadamlarning to‘g‘ri tashlanganligi, aniqrog‘i, mazkur 
so‘zlarni dastlab o‘z asarlarida foydalangan allomalarimiz asliga 
muvofiq qo‘llay olganlari bilan bog‘liqdir: fikr (fikir), qahr (qahir), 

---

116 
hukm (hukum), muallim (malim), foiz (foyiz), Navoiy (Navoyi), 
operator (apiratir), kvitansiya (kaptansa) va hokazo.