O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi
Volume 4 | Conference Proceedings 1 | 2023
O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti
Alisher Navoiy adabiy va ilmiy merosini
o‘rganish masalalari
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-1-307-312
310
8-fevral
https://tai.uz/ Xalqaro konferensiya
hayotlari, shaxsiyat va fazilatlari bilan nihoyatda chuqur qiziqqan Navoiy bu
mo„jizadan, albatta, xabardor bo„lgan” [I.Haqqul, 2007:78]. Bunday ilmiy asosga ega
mulohazalar kitobxonni Navoiyga bo„lgan ehtiromini yanada oshiradi. Navoiy
qo„llagan bir timsol, istiloh orqali g„azalxonni bilimini, tafakkurini oshirishga xizmat
qiladi. Olimga ko„ra: “Yor yuzidagi terni ko„rish va uning mo„jizaviy qudratiga
ishonchning tub asosi” bu bo„lsa, yana bir jihatini Imom G„azzoliyning “Ihyoi ulum
id din”ning o„ningchi kitobidagi Rasuli akramning o„lim holatidagi yuzlaridan inju
donasi kabi terlarning tomgani, undan go„zal va xushbo„yi hid taralgani hamda Rasuli
akramning “Mo„minning joni ter ila, kofirniki esa hayvonning joni kabi og„iz va
burun teshiklaridan chiqar” degan muborak so„zlari keltiriladi. Xulosa o„laroq olim
“ter” bir ramzdurki, u orqali ma‟naviy-ruhiy mohiyat ilgari suriladi [I.Haqqul,
2007:80],–deydi. Navoiyshunoslik bu g„azalning ko„plab tahlillari amalga oshirilgan.
Maqolada olim bu borada amalga oshirilgan tahlillarga munosabat bildiradi. Shuni
aytib o„tish lozimki, badiiy talqin ijodkor aytmoqchi bo„lgan g„oyani aniqlash bilan
birga ijodkorning shuurida kechgan fikrlarni ham kashf etish san‟atidir. I.Haqqul
Navoiy bayon qilmoqchi bo„lgan mushohadalarni, g„oyani teran anglaydi, Navoiy
ruhoniyatiga yaqin boradi. O„zi ta‟kidlaganidek, “Navoiy hayotga ko„ngil nigohi
bilan nazar tashlar ekan, ma‟no, tuyg„u, taassurot, tasvir – hamma-hammasini yo
dard, yo iztirob yoki holat orqali, albatta, ko„ngilga bog„laydi” [I.Haqqul, 2011:139].
Navoiy majoz va timsol sifatida ko„zdan ilohiy ishq, irfoniy haqiqatlar
mohiyatini yoritish uchun ham nihoyatda mohirlik bilan foydalangan, deydi olim[
I.Haqqul, 2011:140]. Baytdagi ko„z timsolini tahlil qilarkan, adabiyotshunos
“Navoiy majoz va timsol sifatida ko„zdan ilohiy ishq, irfoniy haqiqatlar mohiyatini
yoritish uchun ham nihoyatda mohirlik bilan foydalangan”ini ta‟kidlaydi.Talqin
asnosida ko„zning poetik obraz sifatida xalq og„zaki ijodida, dunyoviy va tasavvufiy
she‟riyatdagi badiiy-falsafiy mohiyatiga e‟tibor qaratadi. Imom G„azzoliy, Mahmud
Shabustariy, Junayd Bag„dodiy fikr-qarashlari bilan Navoiy qo„llagan ko„z timsolini
g„oyaviy xususiyatlarini o„quvchiga nukdadonlik bilan yetkazadi. Navoiyni o„qish va
uqishda qiynalgan kitobxonga uni tushunish u qadar imkonsiz emasligiga ishonch
uyg„otadi. Tahlil mas‟uliyatini olim shunday izohlaydi: “Mumtoz she‟riyatda
qo„llanilgan so„z, ibora va atamalarning istilohiy, ramziy-majoziy ma‟nolarini eski
ilmiy, tarixiy, adabiy manbalarga tayanmasdan, u yo bu shoir yashagan davr
odamlarining fikr-qarashlari bilan hisoblashmay, ularni biz to„g„ri izohlashga
erisholmaymiz” [ I.Haqqul, 2011:141].
Matn talqini falsafiy mushohadaga yo„l ochadi. I.Haqqul
tadqiqotlarida badiiyatni falsafa bilan yaqinlashtiradi, adabiyotni
Do'stlaringiz bilan baham: |