O‘zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi
Volume 4 | Conference Proceedings 1 | 2023
O‘zbek tili, adabiyoti va folklori instituti
Alisher Navoiy adabiy va ilmiy merosini
o‘rganish masalalari
DOI: 10.24412/2181-1385-2023-1-307-312
309
8-fevral
https://tai.uz/ Xalqaro konferensiya
metodlar asosida talqin qilish orqali badiiy haqiqat mohiyatga yaqin keladi. Shu bilan
birgalikda tahlil va talqinlar jarayoni inson tafakkurining o„sishiga, fikr olamining
kengayishiga, inson ong osti qatlamida mudrab yotgan fikrlarning uyg„onishiga, oxir-
oqibat esa butun jamoatchilik saviyasining o„sishiga, ularda ham fikrlar, yangi
g„oyalar paydo bo„lishiga olib keladi.
Ma‟lumki, “adabiyotshunos ham talqinni o„quvchi sifatida boshlaydi, ya‟ni u ham
talqinni talqin qiladi – obrazlar vositasida aks ettirilgan voqelikni tasavvurida qayta
yaratadi. Biroq uning talqini shu amalning o„zi bilan cheklanmaydi, u tadqiq ham
etadi. Adabiyotshunos, jumladan, asardagi obrazlarni tasavvurida jonlantirish asosida
qayta akslangan voqelikni real voqelik (asarda aks etgan va asar o„qilayotgan davr
voqeliklari) bilan muqoyasa qilish, shu asosda muayyan xulosalar chiqarishga intiladi
[Quronov, 2015: 24]. Germenevtika matnni idrok etish va tushunish masalalari bilan
shug„ullanadi, ya‟ni so„zlovchi va tinglovchi yoxud ijodkor va o„quvchi o„rtasidagi
o„ziga xos dialogdir. Germenevtika zohiriy ma‟no ostida yashiringan ma‟noning
ochilishi deb ta‟riflanadi. Shuningdek, tushuntirish va tushunish talqin deb atash
mumkin bo„lgan murakkab jarayonning nisbiy momentlarini tashkil qiladi [Ricoeur,
1986:162].
Bir maqola doirasi talqinshunos Ibrohim Haqqulning “Navoiyga qaytish”
kitoblarining birinchi va ikkinchi jildlaridan o„rin olgan Navoiyning mashhur “Qaro
ko„zum” radifli g„azali tahliliga bag„ishlangan “Terning siri” va “Qaro ko„zum
kelu...(Bir bayt tahlili)” maqolalariga munosabat bildirish va bu orqali mumtoz
matnning matnosti ma‟nolari germenevtik tahlillar orqali amalga oshirilganiga guvoh
bo„lamiz. Olim g„azal matni arxitektonikasidagi ter va ko„z timsollarining talqinini
ikki maqola doirasida tahlilga tortadi. Germenevtik yondashuvga ko„ra bu – butunni
qism orqali ko„rsatish bo„lib, asar yoki matnning har bir qismi ma‟lum bir ma‟noni
o„z ichiga oladi va asarni o„qish davomida shu qismlar birlashtirilib, butun ma‟no
kashf etiladi.
“Yuzida terni ko„rib o„lsam, ey rafiq, meni, Gulob ila yuvu gul bargidin kafan qilg„il”
baytidagi ter obrazini talqini etar ekan olim uni badiiy timsol o„laroq “Muhammad
alayhissalomning mo„jizalari” hamda Imom G„azzoliyning “Ihyoi ulum-id din”
kitoblaridagi payg„ambarimiz Muhammad a.s hayoti bilan bog„liq voqea-hodisotlar
bilan dalillaydi. “Muhammad alayhissalomning mo„jizalari” kitobida o„qiymiz: “O„n
ikkinchi mo„jiza: Muborak peshonalari erdiki, andin terlar tomg„on erdi, darhol ul
tikan gul bo„ldi. Onhazrat sallolohi alayhi vasallamning terlarini
as‟hob yuzlariga surtur edilar, toki xushbo„y bo„lg„aylar”. Bu
hodisotni olim ishonch bilan aytadiki, “Hazrati payg„ambar
Do'stlaringiz bilan baham: |