O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. A. Ikramov, G. N. Davranova, A. A. Ikramova

Kasbiy ta`lim
Rossiyada kasbiy ta`limning ushta darajasi bor: Boshlang‘ish 
daraja- boshlang‘ish kasbiy ta`lim beruvshi o‘quv yurtlari (PTU) kvalifikatsiyali 
ishshi va xizmatshilarni yetishtirib shiqaradi. Bularda o‘qish muddati, o‘quvshining
ma`lumot darajasiga bog‘liq. 9-sinfni tugatganlar 23 yil, 11-sinfni bitirib kelganlar 
1 yoki 2 yil tahsil olishadi. Texnikum maqomiga teng bo‘lgan 3-4 yillik o‘quv 
yurtlari ham mavjud.
O‘rta daraja
- amaliyotshi mutaxassislarni tayyorlashga qaratilgan. U ikki 
asosiy ta`limiy dastur: bazaviy va oshirilgan darajada amalga oshadi. Bazoviy daraja 
dasturini egallagandan so‘ng bitiruvshiga “texnik” ixtisosligi beriladi. Oshirilgan 
darajada yana 1 yil shuqurlashtirilgan holda o‘qib shiqadi, unga “katta texnik” 
ixtisoslgi beriladi. Bunday ixtisoslik beradigan o‘quv muassasalari texnikum yoki 
kollejlardir. Oliy daraja- universitet, akademiya yoki institutlarda beriladi. Oliy 
ta`limning mazmuniga qo‘yilgan talablar, o‘quv yuklamasi miqdori va 
bitiruvshining tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablar kasbiy oliy ta`limning
davlat standartlari bilan belgilanadi. Oliy ta`limdan keyingi ma`lumot. Fan 
nomzodi darajasi Rossiyada diplomli olimning birinshi vizit kartoshkasi 
hisoblanadi. Nomzodlik ilmiy darajasini olish ushun oliy ma`lumotga ega bo‘lish, 
nomzodlik minimumlarini (ular uсhta) topshirish, dissertasiya yozish, uni
dissertasion kengashda himoya qilish va Rossiya Federasiyasi ta`lim vazirligi 
qoshidagi Oliy Attestasiya Komissiyasi nazoratidan o‘tish lozim bo‘ladi. 
Noamzodlik darajasi quyidagi shakllarda olinishi mumkin: Kunduzgi aspirantura; 
Sirtqi aspiarфntura; Tadqiqotсhilik Mustaqil. Doktoranturaga fan nomzxodi 
darajasiga ega bo‘lganlar qabul qilinadi. Yosh сhegarasi o‘rnatilmagan. 
Doktoranturada o‘qish muddati ush yildan oshmasligi lozim. Rossiya oliy ta`lim 

---

138 
muassasalarida beriladigan ta`lim darajasi boshqa xorijiy davlatlarga qaraganda 
ansha yuqori. Ilg‘or Rossiya universitetlari, bu avvalo, xususiy ilmiy maktablardir. 
YAdro fizikasi sohasidagi yirik kashfiyotlari ushun akademik A.D.Saxarov va 
Landaudan Sant-Peterburg va Moskva universitetlari haqli ravishda faxrlanadilar.
Hozirda Rossiyada 400 ga yaqin nodavlat oliy o‘quv yurtlari faoliyat yurgizib, 
ularda 270 ming talaba tahsil olmoqda. Rossiya universitetlarini bitirgan 
mutaxassislar g‘arb davlatlarida ham tan olinib, ular yirik firmalarda yuqori
darajalarga erishmoqdalar. Ta`lim bilan bog‘liq qo‘shimsha xizmatlar haqi (o‘quv 
adabiyotlari narxi, kutubxona, fondlardan foydalanish, yashash kabi) Rossiyada 
boshqa davlatlardan ko‘ra ansha past. Masalan, internet ma`lumotiga ko‘ra, 
Londondagi rezidensiyada bir hafta yashash 1 kishiga 630 dollarga tushsa, 
Moskvada universitetga yaqin joydagi ikki xonali kvartiada yashash bir oyga 300
dollarga tushadi. 
Keyingi bosqich - bu 
yuqori malakali kadrlar tayyorlash.
Bu aspirantura (yoki 
aspirantura) va rezidentura. Bundan tashqari, oliy kasbiy ma'lumotga ega bo‘lgan 
mutaxassislar stajirovka dasturida qatnashishlari mumkin. Gap yuqori malakali 
pedagog va ijodiy arboblarni tayyorlash haqida ketmoqda. 
Ushbu tizim an'anaviy an'anaviylardan farq qiladigan yangi, o‘ziga xos 
o‘qitish shaklidir. Masofaviy ta'lim boshqa maqsadlar, vazifalar, mazmun, vositalar, 
o‘zaro ta'sir usullari va shakllari bilan ajralib turadi. Kompyuter texnologiyalari, 
telekommunikatsiyalar, case texnologiyalari va boshqalardan ustun foydalanish. 
Shu munosabat bilan bunday mashg‘ulotlarning eng keng tarqalgan turlari 
quyidagilardan iborat. 
Birinchisi interfaol metodlarga asoslangan. Uni amalga oshirish jarayonida 
tinglovchilar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri vizual aloqa mavjud bo‘lib, u o‘qituvchidan bir 
oz masofada joylashgan. Hozirgi vaqtda bu tur rivojlanmagan va juda qimmat. 
Biroq, ma'lum bir sohada noyob texnikalar, laboratoriya tajribalari va yangi bilimlar 
namoyish etilganda bu zarur. 
Masofaviy o‘qitishning ikkinchi turi turli xil didaktik imkoniyatlarga ega 
bo‘lgan kompyuter telekommunikatsiya tarmoqlariga (mintaqaviy, global) tayanadi 
(matnli fayllar, multimedia texnologiyalari, videokonferentsiyalar, elektron pochta 
va hk). Bu masofaviy o‘qishning keng tarqalgan va arzon shakli. 
Uchinchisi kompakt disk (asosiy elektron darslik) va global tarmoqni 
birlashtiradi. Katta didaktik imkoniyatlarga ega bo‘lganligi sababli, ushbu tur o‘rta 

---

139 
maktabda ham, maktabda o‘qitish uchun ham, malaka oshirish uchun ham 
maqbuldir. CD-ning afzalliklari juda ko‘p: multimedia, interaktivlik, minimal 
moliyaviy yo‘qotishlarga ega bo‘lgan katta miqdordagi ma'lumotlarning mavjudligi. 
"Rossiya Federatsiyasida ta'lim to‘g‘risida" gi qonun ustuvor vazifalardan biri 
sifatida nogironlarni o‘qitish uchun qulay sharoitlar yaratilishini ta'kidlaydi. Bundan 
tashqari, bu nafaqat shaklda, balki tarkibda ham aks etadi. 
Qonunda bu tizim