M u tla q b o rliq —
X u d o a b a d iy , b o q iy v a h a m m a n a rs a n in g
yaratuvchisidir, boshqa b a rc h a m av ju d o tlar o 'tk in c h i, v aq tinchad ir.
Y aratu vch i o ‘z in in g q u d ra tli q a la m i b ila n b u tu n o la m n i a n iq b ir
reja o stid a b u n y o d q ilgan. A w a lo , t o ‘q q iz falakni ay lan u v ch i qilib
y a ra td i va b u n in g sirin i tu s h u n is h d a id ro k n i ojiz qildi. K o ‘k n i tu n
va k u n g a b o g ia b , u n i Q u y o sh va y u ld u z la r b ilan b e z ad i. U n d a O y
g o ‘yo o sm o n tirn o g ‘iga o ‘x sh ash b o i ib , yangi O y esa, tim o g ‘ining
b ir b o 'la g in i e s la ta d i1.
A lish e r N a v o iy n in g b o rliq h a q id a g i q a ra sh lari islo m d in iy
t a ’lim o tid a n farq q ilad i. C h u n k i, A lish e r N av o iy n in g fik rich a,
X u d o b u tu n b o rliq n in g y a g o n a aso sid ir; a w a l b o s h d a y o lg ‘iz
X u d o n in g o ‘zi b o 'lg a n , u n d a n b o ‘lak h e c h k im sa, h e c h n a rsa
b o ‘lm ag an , X u d o h ad siz k u c h -q u d ra tg a va cheksiz im k o n iy atlarg a
ega b o ‘lgan, so ‘ngra esa bu k u ch -q u d rat va im koniyatlarini n am oy o n
qilib, b u tu n b o rliq n i — ta b ia tn i, in so n n i yaratg an . Bu o ‘rin d a
sh u n i k o ‘ram izk i, A lish e r N a v o iy b ir to m o n d a n , b o rliq n i, u n in g
sh a k lla rin i e ’tir o f e ta d i, ik k in c h i to m o n d a n , u n i ilo h iy lash tirad i.
S hu b ila n birga, u b u tu n b o rliq n i m o d d iy va m a ’naviy b o rliq d a n
ib o ra t, deb bilib, m o d d iy b o rliq n in g asosi t o ‘rt un su r: suv, tu p ro q ,
o ‘t (olov) va h a v o d a n ib o ra t, d eb tu sh u n a d i. L ekin, b o rliq d astlab,
m u tla q b o rliq — X u d o sifa tid a m a k o n va z a m o n g a ega b o 'lm a y ,
u n in g a w a li h a m , oxiri y o ‘q, b o r va m av ju d b o 'lg a n , deydi.
A lish e r N a v o iy b o rliq n i y a n a m u tla q va nisbiy b o rliq la rg a
ajratadi. M u tla q b o rliq n in g z a m o n i va m ak o n i y o ‘q , deydi. N isb iy
b o rliq esa, m a k o n va z a m o n g a ega, u o ‘tk in c h i, a w a li va oxiri
b o r, sh u tufayli, u az aliy va ab ad iy b o ‘lo lm ay di. U n in g fik ric h a ,
nisbiy b o rliq m u tla q b o rliq q a q a ra m d ir. N isb iy b o rliq m u tla q
b o rliq n in g h a ra k a ti n atijasid a b o r b o 'lish i va y o ‘q b o ‘lishi m u m k in ,
a m m o nisbiy b o rliq n in g b o r yoki y o ‘q b o ‘lishining m u tla q bo rliq q a
h e c h b ir t a ’siri y o ‘q. B ir b u tu n k o in o t h a m m u tla q b o rliq n in g
o ‘zgarishi n atijasid a v u judg a kelgan. S hu tufayli, k o in o td a b a rc h a
n arsa va h o d isa la r m u tla q b o rliq n in g z u h u ro ti, u n in g tu rli- tu m a n
k o ‘rin ish la rid a n ib o ra td ir. K o in o td a g i b a rc h a n a rsa va h o d isa la r,
m a v ju d o tla r esa, z a m o n va m a k o n d a c h e k la n g a n , u la r m u ay y a n
z a m o n va m ak o n d a m avjud b o 'lad i.
K o in o td ag i h a r b ir n a rsa va h o d isa y o 'q d a n b o r b o i g a n em as,
u la r b o r (m av ju d) b o 'lis h d a n a w a l m u tla q b o rliq d a
Do'stlaringiz bilan baham: