Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

OYNAI JAHONNI TA’SIRI 
Televidenie 
o‘tgan asrning 30-yillarida hayotga kirib keldi va 
radio kabi XX asrning 60-yillarida ommaviy axborot vositalari 
«uchligi»ning teng huquqli a’zosiga aylandi. Kelgusida u tezkor 
templarda rivojlandi va ma’lum ko‘rsatkichlar (voqeiy axborot, 
madaniyat, ko‘ngil ochar) bo‘yicha birinchi o‘ringa ko‘tarildi. 
Televidenieda tezkor ko‘rsatuvlarni studiyadan ham, voqea 
joyidan ham (bevosita uzatish videotexnika va aloqa kanallari rivoji 
tuayli hal etiladigan bir qator texnik murakkabliklarga ega bo‘lsada) 
tashkil etish mumkin. Bunday «jonli», voqea joyidan to‘g‘ri efirga 
uzatiladigan tezkor ko‘rsatuvning yutug‘i, radioga nisbatan sezilarli 
darajada yuqori «ishtirok effekti»dadir, chunki ovoz va tasvir organik 
birlikda hamda odamning auditoriya bilan mustahkam aloqa 
o‘rnatishni ta’minlovchi ikkala muhim sezgi a’zolari qo‘llaniladi. 
Televidenieda «audio» va «video» teng qo‘llanishi, ammo zarur 
hollarda ovoz yoki tasvirga urg‘u berilishi (maslalan, surat 
galereyasidan tayyorlangan ko‘rsatuv) mumkin. Televidenie 
xususiyatlari barcha turdagi– publitsistik, badiiy, ilmiy-ommabop 
dasturlar o‘ziga xosligini belgilaydi. 
OAV va televidenie bilan jamiyatdagi jiddiy kuch sifatida hisoblasha 
boshlaganlariga ancha bo‘lgan.
Bu mavzu «urf»dan qolmaydi. Biroq, 
televidenie komplek, ko‘pqirrali hodisa bo‘lsada, OAVning jamiyat 
madaniyatiga kengqamrovli ta’siri muammosi e’tiborga olingan ishlar 
ko‘p emas. Ko‘pincha olimlar muammoni butunicha, tizim sifatida 
anglash vazifasini qo‘ymay, hodisaning u yoki bu tomonini 
o‘rganadilar. Bu izlanishlar doirasining qisqarishi hayotiyroq aloqalar 

---

19 
va mustahkam yo‘nalishlarni aniqlash imkonini beradigan hollarda 
juda kamxarj ish uslublaridan biri. SHunday bo‘lsada, mazkur 
masalaga oid adabiyotlar bilan tanishib, televidenieni o‘rganishga aniq 
yondashuvlar etishmasligiga guvoh bo‘ldik. 
Televidenie OAV sifatida
yarim asrdan ortiqroq vaqt davomida 
mavjud, biroq tarixan qisqa davr ichida u odamning muhim ijtimoiy 
ehtiyojlaridan biriga aylandi. SHu ma’noda, hozirda faoliyat 
ko‘rsatayotgan hech bir ommaviy kommunikatsiya vositasi televidenie 
bilan jamiyatdagi jarayonlarga ta’sir kattaligi va kuchi ji’atidan 
bellasha olmaydi. Ijtimoiy jamoada mazkur institut ahamiyati 
qanchalik katta bo‘lsa, televideniening asosiy funktsiyalari shu qadar 
yaqqol ko‘zga tashlanadi: 
1. Ko‘ngilochar; 
2. Axborot etkazuvchi (mazkur jamoa uchun ahamiyatli faktlar 
haqida xabarlar); 
3. Ma’naviy meros, madaniy qadriyatlarni etkazish;
4. Qabul qilingan ko‘nikmalarga asoslangan holda tarbiyalovchi; 
5. Rekreatsion, va boshqalar. 
Biz tomoshabin-televidenie munosabatlarida 
SUB’EKTIVGA
juda 
yaqin keldik. Individual doirada tomoshabin o‘zini xabardor 
qilinayotgani, o‘rgatayotganlari va tarbiyalayotganlarini sezmasligi 
mumkin. Odam juda kam hollarda bu maqsadda televizorni yoqadi. 
YAna bir bor takrorlaymiz, teleuzatkich unda «o‘zgarishlar» berilishi 
munosabati bilan ishga tushiriladi. Bu istalgan ko‘rsatuvning asosiy 
o‘qi hisoblanadi. Teleko‘rsatuvlarning barcha turfa xilligini ikki turga 
jamlash mumkin: 
1. Syujetli teleko‘rsatuvlar; 
2. SHaxs ishtirokidagi teleko‘rsatuvlar. 
Syujet bilan deyarli hamma narsa tushunarli ko‘rinadi. Qanday 
bo‘lmasin, axborot dasturlaridagi reportajlarni ham jurnalistlarning 
o‘zi «syujet» deb ataydilar. Ommaviylashgan teleo‘yinlar va shubhasiz, 
telefilmlar, seriallarda ham aynan shunday bo‘ladi. 
SHaxs bilan hamma murakkabroq kechadi. Bu erda bizning 
tomoshabin diqqati haqidagi nazariyamiz oqsab qoladi... Bu kalavani 
«shaxs» so‘zining o‘zidan boshlab yoyish mumkin. Ko‘pincha shaxs 
so‘ziga «kuchli» sifatini qo‘shib ishlatamiz. Kuch esa, ma’lumki, 
o‘zgarishlar yaratadi. SHunday qilib, ekrandagi shaxs, birinchi 
navbatda, o‘zida, o‘z sohasida yoki umuman jamiyatda nimanidir 
o‘zgartirayotgani yoxud o‘zgartirib ulgurgani bilan qiziq. 

---

20