Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

“Sendan nega gina qilarkan, bolam, – dedi Umri xola ayvon labida to‘xtab.”
[2, 152] Ushbu gapda “bolam” so‘zi undalma vazifasida kelyapti va gapning 
ta’sirchanligini yanada oshiryapti. Birlikning o‘zida o‘zbek onalariga xos o‘zgacha 
mehr, ham iymanish, ham yupatish ohangi bor. Hattoki gapning yasalishida ham 
so‘zlardan o‘z o‘rnida foydalanilgan. Bu yerda undalma vazifasida kelayotgan 
undalma gapning oxiriga ko‘chyapti.

“–Dada, bizgayam qovun berasizmi?-
 
Halima avval menga, keyin dadasiga 
qarab qo‘ydi.”
[4, 33] (
“Hurkitilgan tush”)
Bu gapda undalma gapning boshida kelib, 
vergul bilan ajratilyapti. Undalma gapda yalinish, uyalish, qo‘rquvni ifodalab kelyapti. 
Gapning ta‘sirchanligini oshirishda undalmaning o‘rni katta. Yozuvchi gapda 
undalmalardan o‘rinli foydalangan. 
 

“Xayollarda bo‘laman tutqun” hikoyasidagi: 
“–Qadamingni bilib bos, bola”. 
[4, 
50]
 
gapida ham undalma jahl, qo‘rqitish, zug‘um qilish ma’nolarini ifodalayapti. Bu 
yerda undalma vazifasida kelayotgan ega gapning oxirida kelyapti va gapning 
ta’sirchanligini oshiryapti. Agar “bola” so‘zini gapning boshiga ko‘chiradigan bo‘lsak, 
gapning ta’sirchanligi yo‘qolib ketadi. 
 
Qo‘zichog‘im, toychog‘im kabi erkalash ma’nosini bildiradigan turdosh 
ot leksemashakl bilan ifodalanadi: 
“Voy, puchug‘-ey, sen nima qilasan baxtni?”
[4, 
42] (“Baxt”) asarida berilayotgan “puchuq” so‘zi erkalash ma’nosida kelyapti. 
Undashni kuchaytirish uchun undalma bo‘lakdan oldin, hoy, hey, voy kabi ta‘kid 
undovi ishlatiladi. Bu gapda ham voy so‘zi ta‘kid ma’nosini ifodalab kelyapti. 
Undalma bo‘lak fikr qaratilgan shaxsni bildirganida u bilan birga keladigan 
gapshakl tarkibida ega bo‘lak odatda ishlatilmaydi, chunki bunday qurilmada ega 
bo‘lakning 
ishlatilishi 
o‘ziga 
xos 
pleonazmni 
(ortiqchalikni) 
yuzaga 

---

661 
keltiradi: