Reja: Mexanik ishlov berishda bazalar va bazalash haqida tushuncha. Detal yuzalarining turlari

 
3.3 -rasm. Кonstruktorlik baza bilan mos tushuvchi, 
A texnologik bazadan ariqcha frezalash
Bazalarning doimiylik tamoyili shundan iboratki, texnologik bazalarni 
almashtirish zarurati tug’ilmasa (qora bazalar bundan mustasno), ya’ni texnologik 

---

jarayonlarni ishlab chiqishda о’sha berilgan bitta texnologik bazani qо’llashga 
intilish zarur. 
3.4-rasm. Yо’nish va parmalashda bazalar doyimiylik tamoyilini qо’llash 
 
Ishlov berishni bitta texnologik bazada olib borishga intilish shunday 
tushuntiriladiki, ya’ni texnologik bazalarni har qanday almashtirish turli texnologik 
bazalarda ishlov berilgan yuzalarni о’zaro joylashish xatoligini kо’paytiradi, unga 
texnologik bazalarning о’zaro joylashishi xatoligini qо’shimcha qiladi.
Masalan, 3.4, a-rasmda tasvirlangan zagotovka uchun tо’rtta kichik teshik, 
markaziy teshiklarning ruxsat еtilgan 

= + 0,1 mm xatoligi bilan simmetrik 
о’qlarini mos tushishini ta’minlash talab еtilgan bо’lsin, markaziy katta teshikni 
yо’nish еsa tokarlik dastgohida (3.4, b-rasm) va tо’rtta kichik teshiklarni parmalash 
konduktorda (3.4, b-rasm) turli 
A
va B baza yuzalarni qо’llash bilan olib boriladi, 
shuning uchun о’qlarning haqiqiy siljishlari qо’llanilgan bazalar о’zaro joylashishi 
xatoligi miqdoriga oshadi, ya’ni 100 mm о’lcham dopuski miqdoriga. Buni 
texnologik о’lchamlar zanjirini hisoblash tasdiqlaydi (3.4,g-rasm). 

max
=100
max
-50
max
-30-20
min
=100-(50-0,05)-30-(20-0,05) = +0,1 mm; 

min
=100
min
-50
max
-30-20
max
=100-0,46-(50+0,05)-(20+0,05)=-0,56 mm. 
Кichik teshiklarni konduktor bо’yicha olib borilganligi tufayli, о’qlari 
orasidagi masofa (60 mm-li о’lcham) aniq bajariladi, shuning uchun hisoblashda 
30 mm-li о’lcham shartli ravishda doimiy deb qabul qilinadi. 
Ishonchimiz komilki, amallarni ikkisini ham о’zgarmas bazadan (masalan 
A
yuzadan) bajarganimizda о’qlarning siljishi qiymatlarining о’zgarishi kamayadi, 
chunki u 100 mm-li о’lchamni о’z ichiga olmagan, deyarli qisqa texnologik 
о’lchamlar zanjiridan aniqlanadi (3.4,d-rasm), ya’ni 

max
= 50
max
-30-20
min
= 50+0,05-30-(20-0,05) = + 0,1 mm; 

---


min
= 50
min
-30-20
max 
= 50-0,05-30-(20+0,05) = - 0,1 mm. 
Bundan kо’rinib turibdiki + 0,1 mm oralig’ida о’qlarni mos tushishi kerak 
bо’lgan chizmaning talabi bajariladi. 
Zagotovkalarni turli amallarda texnologik bazalarni saqlab ishlov berish, 
ishlanuvchi yuzalarni о’zaro joylashish xatoligini kamaytiradi, ammo amalda 
shunday vaziyatlar ham uchrab turadiki, qachon bu talabni bajarish moslamalar 
konstruksiyalarini ortiqcha murakkablashishiga va ularning qimmatlashishiga olib 
keladi. Bu vaziyatdan texnolog, texnologik bazalarni qulayini tanlab, va 
ishlanuvchi yuzalar о’zaro joylashishi xatoliklarini oshiruvchi tegishli 
hisoblashlarni bajarib, bu bazalarni almashtirishga majbur bо’ladi. Texnologik 
jarayonning barcha amallarini bajarishda bazalar doyimiyligi tamoyiliga amal 
qilish detal aniqligi va mehnat unumdorligini oshirish imkoniyatini beradi.