O‘qitish metodikasi o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan

o‘quvchi shaxsini ustuvor mavqega ko‘tarish
. Bugungi mil-
liy pedagogika uchun tarbiyalanuvchilarning toza ko‘ngilli, ruhan 
yaxshiliklarga moyil shaxs bo‘lib yetishishi muhim ahamiyat kasb 
etadi. Bu, o‘z navbatida ularning yaxshi mutaxassis bo‘lib shakl-
lanishlari garovi hamdir. O‘sib kelayotgan avlodning bilimli va 
malakali mutaxassis bo‘lishi bilan birga sog‘lom ma’naviyat egasi 
bo‘lishi ham davr talabidir. Ma’lumki, sinfdagi har bir o‘quvchi 
o‘z tabiati, iqtidori, qobiliyati, qiziqishlari va imkoniyatlari bilan 
betakror yaratiqdir. Ularning hech biri ikkinchisini takrorlamaydi. 
Shuning uchun har bir o‘quvchining o‘ziga xos qobiliyat va im
-
koniyatlarini inobatga olgan holda vazifalar berish hamda bilim-
larni ham individual tarzda so‘rashni yo‘lga qo‘yish maqsadga 

---

61
muvofiqdir. Toki, qaysidir bir o‘quvchiga berilgan ulkan qobiliyat 
behuda qurbon bo‘lmasin, o‘rtacha iqtidorli ikkinchi o‘quvchi esa 
o‘z imkoniyatidan tashqari vazifani bajarolmay, o‘ziga ishonchini 
yo‘qotmasin;
–
ma’naviyat ustuvorligini ta’minlash
. Ma’lumki, maktabda 
yigirmadan ortiq o‘quv fani o‘qitiladi. Ularning ko‘pchiligi bo
-
laga bilim beradi (til, matematika, fizika va hk.). Bir qismi kasb-
hunarga yo‘naltiradi (mehnat, chizmachilik darslari), ayrimlari 
o‘quvchining jismi rivojiga (jismoniy tarbiya darslari) xizmat etsa, 
ba’zilari o‘quvchilarda toza ko‘ngil shakllantirilishi uchun (adabi
-
yot, tasviriy san’at, musiqa darslari) o‘rgatiladi. Bu o‘quv fanlari 
oldida milliy pedagogikaning bosh maqsadi bo‘lmish o‘quvchilarda 
ezgu ma’naviy sifatlarni shakllantirish turmog‘i lozim. Adabiyot 
darslarida badiiy so‘z yordamida o‘quvchini so‘zdan ta’sirlanish, 
uni tuyish va undan bahra olishga o‘rgatish orqali inson shaxsiya-
tida go‘zal sifatlar, ijobiy fazilatlarni tarbiyalash mumkin. Go‘zal 
xulqli, sog‘lom ma’naviyatli kishilarning so‘zlari ham, ishlari ham 
o‘zlariga munosib ekani, toza ko‘ngil sohibi hamisha rag‘bat va 
marhamatlarga munosibligi adabiyot orqali anglashiladi. Bu ishlar 
bevosita badiiy asarlarni o‘rganish, matnlarni tahlil qilish yo‘li bi-
lan amalga oshiriladi;
–
tarbiyalanish va bilim olishda o‘quvchining o‘z ishtirokini 
ta’minlash
. O‘quvchi ma’naviy kamolotini ta’minlash maqsadida 
badiiy asar tahlili jarayonida ular matnda aks etgan voqea-hodisa-
lar, qahramon shaxsi, xatti-harakati, iztiroblari, xursandchiligi 
borasidagi muhokamalarda fikr aytishga, biror qarash yoki faoli
-
yatni yoqlash yoxud qoralashga undaladi. Bu ish asar matni yuzasi-
dan taqdim etilgan savol-topshiriqlar ko‘magida, muammoli vazi-
yatlar yordamida amalga oshiriladi. Savollarga javob berish asno-
sida o‘quvchi asar matniga murojaat qiladi, izlanadi, o‘rtoqlarini 
eshitadi, o‘z qarashlarini aytadi, uni boshqalarniki bilan solishti-
radi, nazorat qiladi, xulosalar chiqaradi. Mana shunday faoliyat 
jarayonida o‘quvchi o‘z ma’naviyatini shakllantirish, o‘z-o‘zini 
tarbiyalash yo‘lida mehnat qiladi. 
Adabiyot odoblar xazinasidir va bu xazinaga o‘quvchining o‘z 
ixtiyori bilan kirishini ta’minlash orqali adabiyot darslarida asar-
lar ustida ishlash, munosabat bildirish mobaynida o‘z-o‘zini tarbi-
yalashini amalga oshirish mumkin bo‘ladi;

---

62
63
–
o‘quvchiga kashf etish lazzatini tuydirish
. Badiiy asarga 
uning muallifi tomonidan singdirilgan, darslik yaratuvchilar to
-
monidan ilg‘angan badiiy va hayotiy haqiqatlarni o‘quvchi o‘zi 
uchun o‘zi kashf etishi kerak. O‘quvchiga asar qahramonlariga 
xos ma’naviy sifatlarni matn yuzasidan tuzilgan savol-topshiriq-
lar ko‘magida kashf etish imkoni yaratilishi lozim. Kashf etish 
hamisha lazzatli, o‘quvchilarga ham ana shu lazzatni tuyish imko
-
nini berish kerak. Kashf etish lazzati o‘quvchini asar mohiyatiga 
chuqurroq kirishga, yangi-yangi topilmalar qilishga undaydi. Odam 
o‘ziga huzur bergan ishni yana va yana qilgisi, uni chuqurlashtirib, 
o‘sha huzurni qayta tuygisi keladi. Adabiyot darslarining insonga 
xos bo‘lgan mana shunday tabiiy sifatlar bilan hamohang kechishi 
o‘quvchi shaxsiyatida sog‘lom ma’naviyat kishisini tarbiyalaydi;
–