O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

J.Rotter nazariyasining terapiyadagi o„rni 
Qoniqish va zavqlanish o‗z-o‗zidan ahamyaitli hamda normal sharoitda 
inson o‗zi zavq oladigan narsalarga intiladi. Ijtimoiy o‗rganishda deffektlar 
kuzatilsa eutim xatti harakatlardan inson zavqlanishni emas, balki barcha 
ko‗ngilsizliklar uchun jazoni kutadilar. Zavq olishni bunday insonlar uyat va 
xavfli jarayon deb hisoblaydilar hamda og‗riqli kechinmalar hisobiga 
zavqlanishdan voz kechadilar. Tarkidunyochilikni alohida ta‘kidlash kerakki, 
ular jazo olishdan qo‗rqqani uchun ham zavq olishdan qochadilar.
Qadriyatlar va yordam kutish eng avvalo inson intilayotgan maqsadlarni 
anglashdan boshlanadi. Maqsadni anglash va tushunish uzoq muddatli 
istiqbol rejani tuzishga imkon beradi. 
Rotterning fikricha, maqsad quyidagi oltita ehtiyojni moddiylashuvi va 
anglanishi tufayli yuzaga keladi: ijtimoiy mavqe va tan olinish, himoyalanish, 
ustunlik qilish, mustaqillik, sevga va muhabbat, jismoniy qulaylik ehtiyoji. 
Rotterning ta‘kidlashicha, ehtiyojlar muayyan xulq-atvor stereotiplari va 
amaldagi xulq-atvor shakllari bilan uzviy bog‗liq bo‗ladi.
Shunga ko‗ra har bir ehtiyoj uch xil tavsiyaga ega: faoliyat potensiali, 
qadriyatlar va erkinlik. Ehtiyojlarning bu uch tavsifi xulq-atvor bilan 
o‗xshash, biroq maxsus xususiyatlari bilangina farqlanadi. 
Ehtiyojlarning potensiali shaxs xulq atvorining zavqlanishga qaratilgan 
bo‗ladi. 
Ehtiyojlarning qadrlilik darajasi xulq-atvordagi qadriyatlar tizimi bilan 
bog‗liq. Yuqorida sanab o‗tilgan oltita ehtiyojlar har bir insonning xulqi va 
dunyoqarashi hamda turmush tarziga bog‗liq ravishda turli darajada 
ahamiyatlidir.
Hamisha inson muayyan faoliyatni rejalashtirganda u yoki bu ehtiyojini 
qondira olish imkoniyatidan kelib chiqadi. Uning fikricha, bu imkoniyatlar 
unchalik yuqori emas, lekin bunda ushbu ehtiyojlarga nisbatan faoliyat 
erkinligi yo‗qoladi. Bu yerda yana shuni alohida ta‘kidlash kerakki, bu yerda 
gap subektiv dunyoqarash va baholar haqida ketmoqda. 
Rotter bo‗yicha, yuqori qadriyatli ehtiyojlar xatti-harakatlar 
erkinligining past darajasi bilan hamkorlikda moslashishni qiyinlashtiradi va 
nevrotik buzilishlarga olib keladi. Agar inson ehtiyojlari qadriyat darajasida 

---

172
o‗zlashtirilsa va ichki resurslar yetarli bo‗lmasa hayotdan qoniqish sust 
darajada bo‗ladi. 
Demak, taklif etilayotgan trening maqsadi quyidagicha: 

SHaxsning hayot uslubini tadqiq qilish; 

Reorentasiya; 

Zavqlanish, eutim xissini olib keluvchi tafakkur va xulq-atvor 
usullarini potensialini oshirish; 

Eutim xatti-harakatlar natijasida qullab-quvvatlanishga erishishni 
kutish darajasini oshirish; 

Pozitiv idrok etish va atribusiyasi optimistik uslubga ega bo‗lgan 
insonlarda diqqat markazi va muvaffaqiyat hamda muvaffaqiyatsizlikni tahlil 
qilish uslubini o‗zgarishiga erishish.