Графикаси касб-ҳунар коллежлари учун ўқув қулланма

Назорат учун саволлар 
1. Тасвирлашнинг график тили нима? 
2. Графика неча элементга бўлинади? 
3. Экспликациянинг моҳияти нима? 
4. График қиѐфа нима? 
5. Пассив машина графикасини нима? 
6. Интерактив машина графикаси нима? 

---

11 
ФАННИНГ ТУРЛАРИ 
 Компьютер графикасининг турлари, унинг туркумлари ва ҳар хил 
кўринишлари. 
 Компьютер графикасининг техник-дастурий ва информацион 
асослари ҳамда унинг туркумлари. 
 Компьютер графикасидан фойдаланишнинг асосий қоидалари ва 
қўллаш соҳалари. 
 
Компьютер графикасининг турлари, унинг туркумлари ва ҳар хил 
кўринишлари. 
Компьютер графикаси уч турга бўлинади: растли графика, векторли 
графика ва фрактал графика. Улар бир-биридан монитор экранида 
тасвирланиши ва қоғозда босиб чиқарилиши билан фарқланади. 
Растли графика. Растли графикада тасвир нуқталар (коғозда), 
пикселлар (нуқталар экранда шундай деб аталади) ѐрдамида ҳосил қилинади. 
Табиийки, нуқталар сони қанча кўп бўлса (улар зич қилиб жойлаштирилса), 
унга асосланган расм, шакл, график ва ҳоказолар шунча аниқ кўриниб 
туради. Шу муносабат билан экраннинг рухсат этиш қобилияти тушунчаси 
киритилган бўлиб, унда горизонтал ва вертикал йўналишлардаги нуқталар 
сони муҳим аҳамиятга эга ва у экраннинг рухсат этиш имконияти дейилади. 
Одатда, бундай кўрсаткич 640х480, 800х600, 1024х768 ѐки булардан 
юқори пикселларда берилади. Тасвир ўлчови рухсат этиш қобилияти билан 
боғлиқдир. Бу параметр dpi(dots per inch-нуқталар сони зичлиги) билан 
ўлчанади. Экран диоганали 15 дюймли (1дюйм=2,54 см) мониторда тасвир 
ўлчови 28х21 см ни ташкил қилади. Буни ҳисобга олсак, 800х600 пикселли 
монитор экранининг тасвирлаш қобилияти 72 dpi га тенг бўлади. Демак, 
компьютер хотирасидаги рангли тасвир кўп жой олинишини тушуниш қийин 
эмас. Мисол учун 10х15 см ли расм тахминан 1000х1500 пикселлардан 
иборат бўлади. 
Агар ҳар бир рангли нуқтани тасвирлаш учун 3 байт хотира 
ишлатилишини ҳисобга олсак, битта ўртача катталикдаги расмнинг ўзи 
хотирада тахминан 4 млн. байт жойни эгаллайди. Бундай маълумот, хусусан, 
Internet саҳифаларини яратишда эътиборга олиниши зарур. Шунинг учун ҳам 
ҳозирги кунда яхши мультимедиа дастурларини, видеороликни яратиш учун 
оператив хотираси 128 Мбайтдан кам бўлмаган ва мос равишда, тезлиги катта 
бўлган компьютерлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. 
Демак, растли графика билан ишлаш учун юқори унумли компьютер 
талаб қилинади. 
Растли графиканинг камчилиги сифатида шуни айтиш мумкинки, 
тасвирни маштаблаштириш (катталаштириш, кичиклаштириш) жараѐни 
натижасида нуқталар ўлчови катталашиши билан тасвир аниқлиги 
ѐмонлашиши мумкин ва ҳатто, тасвир таниб бўлмайдиган даражада ўзгариши 
мумкин. 

---

12 
Растли графика электрон (мультимедиа) ва матбаа нашрларида кенг 
қўлланилади. Нашрларда турли иллюстрацияларни яратишда, одатда, сканер 
орқали олинган рақамли фото ѐки видеокамера (ҳозирда бундай фотоаппарат 
ва видеокамералар кенг тарқалган) ѐки рассом, лойиҳачи томонидан тайѐр-
ланган тасвирлардан фойдаланилади. Шунинг учун ҳам растли графикада 
таҳрир қилувчи дастур воситаларидан кенг фойдаланилади. Бу дастурлар, 
одатда, тасвирларнинг аниқроқ кўринишда бўлишини таъминлайди. 
Векторли графика. Векторли графикада тасвирнинг асосий элементи 
сифатида чизиқ қаралади. 
Чизиқ сифатида тўғри чизиқ ѐки эгри чизиқ олиниши мумкин. Растли 
графикада бундай чизиқлар нуқталар (пикселлар) ѐрдамида яратилса, 
векторли графикада эса тасвирларни яратишда нуқтага нисбатан умумийроқ 
бўлган чизиқлардан фойдаланилади ва шунинг ҳисобига тасвирлар аниқроқ 
кўринишга бўлади. 
Векторли графиканинг афзаллик томони тасвирнинг хотирада камроқ 
жой олишидир, чунки бу ҳолда хотирада жой чизиқ ўлчовига боғлиқ 
бўлмаган равишда бўлади. Бунинг сабаби хотирада чизиқнинг ўзи эмас балки 
уни ифодаловчи формула ѐки параметрлар сақланишидадир. Вектор 
графиканинг ихтиѐрий тасвири чизиқлардан ташкил топади ва оддий 
чизиқлардан мураккаблари ҳосил қилинади. Кўпинча векторли графикани 
объектга мўлжалланган графика дейиш мумкин. Чунки бунда, масалан, 
учбурчак ҳосил қилиш учун 3 та чизиқ (кесма)дан фойдаланилса, пирамида 
ҳосил қилиш учун уни учбурчакдан фойдаланибгина ҳосил қилиш мумкин. 
Векторли графикани ҳисобланадиган графика деб ҳам аташ мумкин, чунки 
тасвирни (объектни) экранга чиқаришдан аввал унинг координаталари 
ҳисобланади ва мос нуқталар ҳосил қилинади. 
Векторли графиканинг математик асосини геометрик фигураларнинг 
хоссларини ўрганиш ташкил этади. Маълумки, нуқта текисликда 2 та (х,y) 
координатаси билан, тўғри чизиқ унинг каноник кўриниши y=kx+b (бунда k 
ва b ихтиѐрий сонлар) да, кесма эса мос равишда бошланғич ва охирги 
нуқтасини бериш билан тасвирланади. Эгри чизиқлар ҳам мос равишда ўз 
тенгламаларига эга. 
Векторли 
графика 
асосан 
иллюстрациялар 
яратиш 
учун 
йўналтирилгандир. Векторли графика реклама агентликларида, лойихалаш 
бюроларида, нашриѐтларида ва бошқа жойларда кенг қўлланилади. 
Векторли графика билан ишлайдиган дастурларга мисол сифатида