Yozma savollar uchun namuna

Biz akangdan kеlgan zakotchi bo‘lamiz, bugun bizlar sеning molingni zakot qilamiz. “Zakot 
qilinglar, bеrsa, zakotini olib kеlinglar”, dеb yuborgan”, — dеdi. Bu so‘zlarni mahramlardan 
eshitib, Boysari ko‘ngliga og‘ir olib, aytdi: “Ey, bizning molimiz shu vaqtgacha zakot bo‘lmagan, 
endi akamiz o‘g‘illi kishi bo‘lib, darrov bizning molimizni zakot qiladigan bo‘libdi-da
”. Ushbu 
“Alpomish” dostonidan olingan ushbu matndagi yasama so‘zlarni aniqlang va morfemik tahlil 
qiling. 
JAVOB: Zakotchi, o'g'illi zakot qilmoq ko'ngliga olmoq
 
89“Ximcha – tillari bulbulcha, kimki yaxshi desa, shuncha, ikki yuzi ochilgan gulcha, bellari 
xipcha, o‘zi suluv oyimcha”. “Rustamxon” dostonidan olingan ushbu matndagi 
-cha
qo‘shimchasini tahlil qiling. 
JAVOB: Ximcha ism
Bulbulcha kichraytirish
Shuncha ravish 
Xipcha sifat 
Gulcha kichraytirish
Oyimcha erkalash
 
90“
Shodasoyda qayoqdan ham paydo bo‘ldi u kishi! Oti Bektemir edi. Abarali uning otini tilga 
olgisi kelmaydi, qo‘rqadi
”. Mazkur “Chinor” romanidan olingan parchadagi frazeologik 
birlik(lar)ni aniqlang va tahlil qiling. 
JAVOB: Paydo bo'lmoq 
Tilga olmoq 
Tilga olmoq - u haqida gapirmoq ma'noda 
91“Chinor” romanidagi Ochil buvaga xos bo‘lgan xususiyatlarni izohlang. 

---

26 
JAVOB: barcha katta-kichik insoniy taqdirlar asar markazida turuvchi
obraz – 93 yoshli Ochil bobo taqdiriga borib bog‘lanadi. 
Romanning boshida butun yurtga tarqab ketgan uzoq-yaqin
qarindoshlaridan xabar olgani otlangan Ochil boboga qo‘shilishib
muallif (demak, o‘quvchi ham!) olis safarga chiqadi. Mana shu
o‘ta qiziqarli va ibratli safar asnosida bobo peshanalaridagi
ajinlar singari bir-biriga ulanib ketgan insoniy taqdirlar haqidagi
goh shirin, goh achchiq hikoyalarga oshno tutinasiz. 
Bu taqdirlar bir-birlari bilan Ochil bobo orqali bog‘lanib,
yagona shajarani – azim Chinorni vujudga keltiradi. 
Bu romandan o‘rin olgan hikoya va qissalar, ko‘p asarlarda
bo‘lgani singari, albatta, yaxshilik bilan, ezgulikning yovuzlik
ustidan qozonadigan g‘alabasi bilan tugayvermaydi. Asarda o‘nlab
insonlar taqdiri borki, shafqatsiz va chigal hayot bo‘roni ularni
xuddi cho‘ldagi bir uyum xashak singari sarson-sargardon qiladi.
Adib qahramonlar taqdiriga behuda aralashish, ularni “to‘g‘ri
yo‘lga solib yuborish”dan o‘zini tiyadi. Ortiqcha hayajon,
chuchmal emotsionallik Asqad Muxtor uslubiga mutlaqo yot
ekani “Chinor” romanida yaqqol o‘zini ko‘rsatgandi. Bu jihat- 
dan, yozuvchi yosh ligidan o‘qib-o‘rgangani rus va g‘arb ada-
biyoti tamoyillarini milliy adabiyotimiz maydonida ham dadil
qo‘llashdan cho‘chimaganiga guvoh bo‘lamiz. Hozirgi paytda
o‘zbek adabiyotshunosligida ko‘p tilga olinayotgan “shafqatsiz
realizm” ko‘rinishlarini Asqad Muxtor o‘tgan asrning 60-yillari-
dayoq romanchiligimizga olib kirgani ham uning ijodiy tashab- 
buskorligi (novatorligi)dan yana bir nishonadir... 
Endi, Ochil bobo – Chinor shajarasida unib qolgan ana
shunday “mo‘rt bir barg” – Akbarali ismli konchi yigit taqdiri-
dan hikoya qiluvchi mungli qissa
 
92“Haq yo‘lida kim senga bir harf o‘qutmish ranj ila, Aylamak bo‘lmas ado oning haqin yuz ganj 
ila”. 
“Mahbub-ul qulub” asaridan keltirilgan mazkur matn
dagi ko‘makchilarni morfologik tahlil 
qiling. 
JAVOB:
ranj ila 
Ganj ila 
Bilan ko'makchining badiiy shakli sof ko'makchi
 
93“
Ikki kundosh Huroyimdan qutulish uchun Momogul maston bilan til biriktiradilar. Maston 
tilla tangalar evaziga Huroyim ustidan fitna-g‘iybat to‘la arznoma yozdiradi, firib bilan Oqtosh