Farmokognoziya oxiri p65

qurimay-
digan, yarimquriydigan va quriydigan moylar.
Moylarning qu-
rish-qurimasligi ular tarkibidagi to‘yinmagan yog‘ kislotalari
qo‘shbog‘larining soniga bog‘liq bo‘lib, bu murakkab jarayon
kimyoviy o‘zgarishdan boshlanadi. Qo‘shbog‘ hisobiga oldin ok-
sidlanish, so‘ngra kondensatsiya, polimerlanish va boshqa ja-
rayonlarning borishi natijasida moylar tarkibida erimaydigan
hamda yopishqoqligi yuqori bo‘lgan glitseridlar vujudga keladi.
Yog‘lar esa bu o‘zgarishlardan so‘ng organik erituvchilarda eri-
maydigan qurigan elastik pardaga aylanadi.
Bitta qo‘shbog‘li olein kislota qurimaydigan, ikkita qo‘sh-
bog‘li linol kislota yarimquriydigan va uchta qo‘shbog‘li linolen
hamda izolinolen kislotalar esa quriydigan yog‘larning glitserid-
larini hosil qiladi.

---

87
YOG‘ OLISH USULLARI
O‘simlikning meva va urug‘laridan siqish — presslash yo‘li
bilan yog‘ olinadi. Bu usul urug‘larni qizdirib yoki qizdirmas-
dan bajariladi. Qizdirilganda urug‘dan ko‘proq moy chiqadi.
Lekin bu usulda olingan moylar tarkibida urug‘dagi boshqa
birikmalar (oqsil moddalar, pigmentlar) ko‘proq ajraladi. Bun-
dan tashqari, issiq presslash usuli bilan moy olish vaqtida moy-
ning biroz achishi va sof kislotalar ajralishi natijasida kislo-
tali xossaga ega bo‘lib qolishi mumkin. Shuning uchun ham
tibbiyotda, asosan, sovuq usulda olingan moylar ishlatiladi.
Moyi olinadigan urug‘lar po‘sti mashinada ajratiladi va
urug‘ mag‘izi (yadrosi) maydalanadi, shundan so‘ng to‘xtovsiz
ishlaydigan avtomatik presslar bilan siqiladi, natijada moy aj-
ralib chiqadi.
Bundan tashqari, meva yoki urug‘lar moyini yengil hayda-
luvchi organik erituvchilar (petrolein efiri, efir va boshqalar)
yordamida maxsus apparatlarda ekstraksiya qilish usuli bilan
ham olinadi. Bu usulda olingan moylarning sifati pastroq bo‘-
ladi. Buning sababi shundaki, tarkibidagi erituvchi butunlay
haydalmay, oz miqdorda saqlanib qoladi, shunga ko‘ra moy
o‘zining hidi va mazasi bilan yuqorida aytib o‘tilgan usulda
olingan moydan farq qiiadi. Ekstraksiya usulida olingan moy
tarkibiga boshqa moddalar (pigmentlar, smolalar) ko‘proq
o‘tadi, shuning uchun u asosan texnikada qo‘llaniladi. Ara-
lashmalardan yaxshi tozalangandagina bu usul bilan olingan
moyni oziq-ovqat sanoatida ishlatish mumkin.
Hayvon yog‘i eritish va qaynatish usuli bilan olinadi.