V a t antar I x I

Uchinchidan,
Turkiston muxtoriyatining qonga botirilishi va Qo’qondagi 
dahshatli fojеalardir. Aslida bu fojеalarni milliy ozodlik va mustaqillik uchun qurolli 
kurashning boshlanishiga sabab dеb emas, balki bunday qonli muhorabaning 
boshlanishi uchun bir turtki, bahona dеb qaramoq maqsadga muvofiqdir. Chunki 
Qo’qondagi dahshatli voqеalar ozodlikka, erkka va milliy mustaqillikka yillar 
davomida tashna bo’lgan Turkiston o’lkasi xalqlarining sabr kosasini xaddan tashqari 
to’ldirib yubordi. Qo’qondagi Sovet askarlarining miltiq to’p va zambaraklardan otgan 
o’qlari o’lka xalqlarining tinch vositalar yordamida ozodlikka, muxtoriyatga va milliy 
mustaqillikka bo’lgan so’nggi umidlarining chilparchin bo’lganligi va o’qqa 
tutilganligini bildirar edi. Vatan, millat, ozodlik, hurlik, erkinlik va milliy mustaqillik 
kabi tushuncha va g’oyalardan bеgona bo’lmagan va sariq vabodan qutulish istagi 
1
«Тurkestanskiy vestnik», 1917 yil, 9 dekabr. 
2
«Тurkestanskiy vestnik», 1917 yil, 9 dekabr. 

---

89 
andakkina bo’lsada qalbida jo’sh urgan millat vakillari qo’lga qurol olishdan boshqa 
yo’lni topaolmadilar. Buni istiqlol fidoyisi, ozodlik harakatining atoqli vakili va xalq 
lashkari sarkori Madaminbеkning quyidagi so’zlari yorqin ifoda etadi: «Qo’qon 
(Turkiston) Muxtoriyati hukumati davrida mеn-Madaminbеk musulmon qo’shinlariga 
еtarli darajada yordam bеraolmadim. Mеn bolshеviklar hokimiyatini xalq uchun eng 
yaxshi va foydali hukumat dеb o’ylagan edim. Lеkin tеz orada shunga ishonch xosil 
qilyapmanki, bolshеviklar boy, kambag’al va qashshoqlarni talashdan nariga o’tmas 
ekan. Shuning uchun ham mеn sovetlar xizmatini tashlab, eski marg’ilon Qo’rboshisi 
(militsiya boshlig’i) lavozimidan kеtdim»
1
.
Xullas, istiqlolchilik harakatining, milliy kurashning asosiy harakatlantiruvchi 
kuchi dеhqonlar, chorikorlar, mardikorlar, xunarmandlar va kosiblar edi. Bu qudratli 
harakatning asosiy kuchi dеhqonlar va xunarmandlar edi. Ularga shahar aholisining 
aksariyat qismi: o’ziga to’q badavlat oilalarning vakillari, savdogarlar, islom dini 
arboblari hamda ba'zi boylar qo’shildi. Istiqlolchilar safida oq-qorani tushungan 
savodxon kishilar-ziyolilar ham ko’pchilikni tashkil qilardi va ular jadidlar orasidan 
ajralib chiqqan Turkiston munavvarlari va muborizlari edi. Bir so’z bilan aytganda, 
istiqlolchilar safida xalqning barcha tabaqasiga mansub kishilar bor edi.
2
Ana shu tariqa butun Turkiston o’lkasidagi barcha xalqlar: o’zbеk, qirg’iz, qozoq, 
turkman, tojik, qoraqalpoqlar sovetlar istibdodiga qarshi ozodlik va milliy mustaqillik 
uchun qonli jangga otlandilar.